تبیین عوامل و نقش پیشرانهای مؤثر بر طرحهای محرک توسعه در الگوی بازآفرینی پایدار با تکیه بر تحلیل خود همبستگی فضایی (مورد مطالعه: شهر کوهسار)
محورهای موضوعی : آموزه‌های بهسازی و نوسازی در بافت های فرسوده شهری
احمد پوراحمد
1
*
,
مدیا حکیمی
2
,
کرامت اله زیاری
3
,
حسنعلی فرجی سبکبار
4
1 - استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، تهران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیای انسانی، پردیس البرز دانشگاه تهران، تهران
3 - استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، تهران
4 - دانشیار گروه جغرافیای انسانی (روستایی)، دانشگاه تهران، تهران
کلید واژه: محرکتوسعه, بازآفرینی پایدار, بافت ناکارآمد شهری, توسعه پایدار, شهر پایدار,
چکیده مقاله :
در طی چند دهه اخیر، رویکرد بازآفرینی شهری در نتیجه تکامل اندیشه¬ها و سیاست¬ها از نوسازی کالبدی به سوی بازآفرینی پایدار شهری با هدف رشد اقتصادی، پویای اجتماعی، ارتقاء کیفیت محیط شهری و پایداری زیست¬محیطی مورد توجه قرار گرفته¬ است. بافت ناکارآمد شهری به عنوان مهمترین محدوده هدف بازآفرینی، پهنه¬هایی از شهر هستند که در مقایسه با سایر پهنه¬های شهری مشکلات عدیده¬ای از نظر اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و ناپایداری زیست¬محیطی دارند. یکی از راهکارهای مهم در راستای بهره¬گیری از محرک¬های توسعه در قالب مجموعه¬ای از اقدامات و طرح¬های شهری برای حل مشکلات محدوده¬های شهری در زمینه¬های گوناگون است. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل و عناصر محرک¬توسعه و تبیین نقش آنها در الگوی بازآفرینی پایدار در شهرکوهسار است که یکی از مهمترین محدوده¬های ناکارآمد شهری در استان البرز می¬باشد. از این رو شناسایی پیشران¬های محرک¬توسعه و چگونگی توزیع فضایی آنها و تبیین نقش محرک¬توسعه در راستای بازآفرینی پایدار شهری مهمترین مسئله پیشرو است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیل¬های کمی و کیفی با تکیه بر نرم¬افزار GIS و با بهره¬گیری از تکنیک خود¬همبستگی موران انجام شده است و نتایج نشان داده است که معیار کالبدی، اجتماعی و زیست¬محیطی به صورت خوشه¬ای و معیار اقتصادی به صورت تصادفی و نامتوازن در شهر کوهسار توزیع یافته است.یافته¬های پژوهش نشان می¬دهد که در شهر کوهسار پیشران¬های محرک توسعه با تمرکز بر ظرفیت¬های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی موجود شهری و توزیع آنها در محدوده¬های ناکارآمد می¬تواند نقش بسزایی در تسریع فرایند بازآفرینی پایدار و رفع چالش¬های بافت ناکارآمد داشته باشند.
In recent decades, the urban regeneration approach has shifted from physical renewal towards sustainable urban regeneration as a result of the evolution of thoughts and policies. The goal is to achieve economic growth, social dynamism, improved urban environmental quality, and ecological sustainability. Inefficient urban fabric is identified as the primary target area for the regeneration of urban zones facing numerous economic, social, physical, and environmental challenges compared to other urban areas. One crucial solution in this regard involves harnessing developmental stimuli through a series of urban initiatives and plans to address the issues in various domains of urban areas. The purpose of this research is to identify the factors of catalyst and description of their role in the model of sustainable regeneration in Kohsar city, which is one of the most important inefficient urban areas in Alborz province. Therefore, identifying the drivers of development stimuli, elucidating their spatial distribution, and explaining their role in sustainable urban regeneration are paramount. The research methodology employed is descriptive, utilizing quantitative and qualitative analyses with a focus on GIS software and employing the Moran's I autocorrelation technique. The results indicate that the physical, social, and environmental criteria are clustered, while the economic criterion is randomly and unevenly distributed in Kohsar city. The finding of the research show that in the city of Kohsar , concentrating on the economic, social, physical, and environmental capacities of the existing urban areas and distributing them in inefficient areas can play a crucial role in accelerating the process of sustainable regeneration and addressing the challenges of inefficient urban fabric.
امینی، شیوا و سحر انصاری مهیاری (1400) برندسازی به عنوان محرکی برای احیاء و بازآفرینی شهری، سومین کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش بنیان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، 25 آذر 1400.
بنی عامریان، حامد و علیرضا عندلین و لعلا جهانشاهلو (1400) تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراز تاریخی از منظر محرکهای توسعه شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال سیزدهم، شهاره چهل و هفتم، پاییز.
پوراحمد، احمد و اکبر حمیدی و حسین حاتمی نژاد و سعید زنگنه شهرکی (1401) مرور و تحلیلی محتوای کیفی بنیان‌های نظری بازآفرینی شهری، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره چهل و هفتم، بهار 1401.
خداوردی، پوریا و امیرمحمد معززی مهر طهران (1395) بازآفرینی شهری مدل برنامه ریزی و مدیریت جریان زندگی، آزاد پیما.
ذاکر حقیقی، کیانوش و الناز سرخیلی (1398) پروژه ای محرک توسعه.
چاپ اول، مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران.
رضایی علی آبادی، فاطمه و سید علی مصطفوی (1401) بازآفرینی بافتهای ناکارآمد شهری با استفاده از رویکرد پروژههای محرک توسعه (مطالعه موردی محله زرگنده تهران) اندیشه راهبردی شهرسازی، دوره 1، شماره 1، صص 138- 152.
رضایی، محمدرضا و نجمه ایزدفر و حمید محمدی (1399) ارزیابی بافتهای ناکارآمد شهری بر اساس رویکرد بازآفرینی پایدار (مطالعه موردی: بافت ناکارآمد شهر یزد) فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره۸، شماره۲، تابستان.
سرور، رحیم و ناهید نعمتی کوتنایی و محمدباقر نعمتی کوتنایی (1399) تدوین غربالگری و اولویت بندی شاخصهای برنامه ریزی پروژههای محرک توسعه شهری، مورد مطالعاتی: بررسی شاخصهای احصا شده در کلانشهر تهران، نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره3، بهار 1399، صص210-310.
شماعی، علی و نرگس احمدی فرد و سیما دائمی (1401) نقش ابعاد گردشگری در بازآفرینی پایدار بافت قدیم شهر یزد، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، سال دوازدهم، شماره چهل و هشتم، تابستان 1401.
طالبی، مانی و رضا ویسی و مسلم گنجی افسون و سید محمدعلی ثابت قدم (1395) برندسازی شهری در بستر بازآفرینی شهر رشت: دیدگاه¬ها، نظریه¬ها و مصادیق، ناشر رمه.
طبیبان، منوچهر و سیده کهربا سیدبرنجی و سیدحسین بحرینی (1400) ارزیابی تحقق پذیری اصول و معیارهای بازآفرینی پایدار در راستای برنامه ریزی و توسعه پایدار بافت تاریخی (مورد مطالعه: بافت تاریخی: مرکزی شهر رشت)، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال سیزدهم، شماره دوم، بهار 1400.
عزیزی، محمدمهدی و بهاره بهرا (1396) نقش پروژه¬های محرک توسعه در بازآفرینی بافت مرکزی شهرها، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 4، زمستان 1396، صص 5-16.
عسگری، علی (1390) تحلیلهای آمار فضایی با ARC GIS، نوبت اول، تهران، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
علی اکبری، اسماعیل و سید مهدی موسی کاظمی و مهناز کشاورز و مجید جلالوند (1399) بازشناسی محرکهای توسعه مجدد محله‌های شهری (مورد مطالعه: منطقه 12 تهران) پژوهشهای جغرافیای برنامه ریزی شهری، دوره 8، شماره3، پاییز 1399.
کلانتری خلیلی آبادی، حسین و محمد مسعود و آناهیتا برومند (1393) ارتقاء قلمرو عمومی، محرک فرایند توسعه شهری نمونه موردی: جلفای اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی گرایش برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر معماری.
لطفی، سهند (1391) تبارشناسی بازآفرینی شهری، از بازسازی تا نوزایی، آذرخش.
مهین، نسترن و مهسا فتاحیان و احمد رحیمی جونقایی (1401) تحلیلی تأثیر اجرایی پروژههای محرک توسعه بر بهبود وضعیت کالبدی محیطهای مسکونی مطالعه موردی: محله لیمجیر شهر اصفهان، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره 57، تابستان 1401.
هادوی، فرامرز و احمد پوراحمد و مهنار کشاورز و اسماعیل علی اکبری (1396) بازافرینی پایدار بافت ناکارآمد شهری مورد مطالعه: منطقه 10 شهر تهران، آمایش محیط، 10 (37)، صص 167-194.
هاشمی، محمدرضا و اسماعیل شیعه و حسن ذبیحی (1399) مکان یابی موقعیت پردازههای محرک توسعه در بافتهای ناکارآمد شهری (مورد پژوهی ناحیه2 منطقه 18 شهرداری تهران)، مجله باغ نظر، دوره17، شماره 84.
Aitani, K. & Kedar Sathaye, V (2017) New York High Line as urban catalyst: Impact to neighborhood, , City and Territory in the Globalization Age Conference Proceedings, 24th ISUF International Conference, September.
Aleha A, Zahra SM, Qureshi S, Marri SA, Siddique S and Hussain SS (2023) Urban void as an urban catalyst bridging the gap between the community, Frontiers in Built Environment, pp 01-15.
Bloc, T., & Paredis, E (2013) Urban Development Projects Catalyst for Sustainable Transformations: the Need for Entrepreneurial Political Leadership, Journal of Cleaner Production, Centre for Sustainable Development, Department of Political Science, Ghent University, Poel 16, 9000 Gent, Belgium, 50, pp. 181-188.
Davis, J (2009) Urban catalysts in theory and practice, Arq: Architectural Research Quarterly, 13 (3-4) , pp. 295-306.
Donada, J., Santasusagna, A., Rode, S., and Teresa Vadri, M (2020) Bridging the gap between city and water: a review of urban-river regeneration projects in France and Spain, Sci, Total Environ, 700, 134460. doi: 10.1016/j.scitotenv.2019.134460.
Elseragy, A., & Elnokaly, A (2018) Heritage-Led Urban Regeneration as a Catalyst Sustainable Urban Development, Heritage and Economics, 6th International Conference on Heritage and Sustainable Development, Granada, Spain.
Ertan, T & Egercioglu, Y (2016) Historic city center urban regeneration: case of Malaga and Kemeralti, Izmir, Procedia – social and behavioral sciences, Vol 223, pp. 601 - 607.
Finmark, T (2006) Working in Home: A Guidebook for Working Women and Homemakers, Corpcom Services Sdn, Bhd Publication, Singapore.
Giont, Benoit (2010) Urban Regeneration in Europe7 State of the art and Perspectives, Department of Civil and Environment Engineering, Chalmers University, Goteborg.
Glackin, Stephen, Magnus Moglia, and Peter Newton (2022) "Working from Home as a Catalyst for Urban Regeneration" Sustainability 14, no. 19.
Kana, K (2012) An experiment in urban regeneration using culture and art in Senba, Osaka’s historic urban center, with a focus on the regeneration of urban space, City, Culture and Society, 3 (2), 151-163.
Kim, J.Y.; Kim, J.H.; Seo, K.W (2023) The Perception of Urban Regeneration by Stakeholders: A Case Study of the Student Village Design Project in Korea, Buildings 2023, 13, 516.
Leinberger, Ch., & Loh, T (2018) Catalytic Development: (Re)creating Walkable Urban Places, NW Washington, DC: The Brookings.
Li, Y., Ge, Y., Tan, Y., Peng, X., & Huang, Q (2021) On the activation strategy of villages and towns from the perspective of catalyst- take jingfu town, santai county, mianyang city as an example, IOP Conference Series.Earth and Environmental Science, 643 (1).
Lundqvist, M (2007) Sustainable Cities in Theory and Practice A Comparative Study of Curitiba and Portland.
Mccormick, K. S., Anderberg, L. C., & Neij, L (2013) Advancing Sustainable Urban Transformation, Journal of Cleaner Production, 50, pp. 1–11.
Nematikutenaee, N., Salami, F., Asadian, F (2018) Urban Catalyst: Concepts and Requirements.Geography (Quarterly Journal of the Iranian Geography Society), 15 (55) , pp. 321-336.
Oswalk, P. Overmeyer, K. Misselwitz, P (2014) Urban Catalyst: The Power of Temporary Use, Dom Publisher, ISBN 978-3-86922-261-5.
Qazimi, S (2014) Sense of Place and Place Identity, European Journal of Social Sciences Education and Research.1 (1), 306, DOI: 10.26417/ejser.v1i1, pp. 306-310.
Roberts, P. W. & Sykes. H (2000) Urban Regeneration: A hand book, London.
Roger, w (2006) Encyclopedia of the City, Published in the Taylor & Francis e Library.
Salim, M., Peng, X., Almaktary, S., & Karmoshi, S (2017) The Impact of Citizen Satisfaction with Government Performance on Public Trust in the Government: Empirical Evidence from Urban Yemen, Open Journal of Business and Management, 2017, 5, pp. 348-365.
Sarkheyli, E., & Zakerhaghighi, K (2021) Identification, Dimension and Evaluation of Catalytic Projects in Tehran, Iran, Environmental Science & Sustainable Development, 6 (1), 38–51, https: //doi.org/10.21625/essd.v6i1.790.
Sarvar, R., & Nematikutenaee, N (2019) Urban Catalyst-A Strategy for Urban Development Planning and Management.Islamic Azad university, Science and Research Branch, Tehran, Iran, ISBN: 978-964-10-5694-2.
Shu-Yang, F., Bill, F., & Raymond, C (2004) Principles and Practice of Ecological Design, Environmental Reviews, 12 (2), 97-112, DOI: 10.1139/a04-005.
Torres, A (2019) Riverbank regeneration and the Creationof Open-air Spaces Shared by Tourists and Residents in lisbon, Portugal, Journal of Urban Regeneration and Renewal , 12 (4) , pp. 324-335.
Xiaoliang. C, Hong Zhu, Zhenjie Yuan (2020) The cultural politics of urban regeneration in Guangzhou, China Cities.
Xuili. G & Maliene, V (2021) A Review of Studies on Sustainable Urban Regeneration, ASC 2021, 57th Annual Associated Schools of Construction International Conference, Volume 2, 2021, pp. 615-625.
Zhang, T., & Dong, H (2008) Human- centred Design: an Emergent Conceptual Model, Include2009, Royal College of Art, April 8-10, 2009, London Include2009 Proceedings.
فصلنامه علمي «مطالعات شهر ایرانی- اسلامی»
شماره پنجاه و یکم، بهار 1402: 32-1
تاريخ دريافت: 14/05/1402
تاريخ پذيرش: 24/09/1402
نوع مقاله: پژوهشی
تبیین عوامل و نقش پیشرانهای مؤثر بر طرحهای محرک توسعه
در الگوی بازآفرینی پایدار با تکیه بر تحلیل خود همبستگی فضایی
(مورد مطالعه: شهر کوهسار)1
احمد پوراحمد*
مدیا حکیمی**
کرامت‌اله زیاری***
حسنعلی فرجی سبکبار****
چكيده
در طی چند دهه اخیر، رویکرد بازآفرینی شهری در نتیجه تکامل اندیشهها و سیاستها از نوسازی کالبدی به سوی بازآفرینی پایدار شهری با هدف رشد اقتصادی، پویای اجتماعی، ارتقاء کیفیت محیط شهری و پایداری زیستمحیطی مورد توجه قرار گرفته است. بافت ناکارآمد شهری به عنوان مهمترین محدوده هدف بازآفرینی، پهنههایی از شهر هستند که در مقایسه با سایر پهنههای شهری مشکلات عدیدهای از نظر اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و ناپایداری زیستمحیطی دارند. یکی از راهکارهای مهم در راستای بهرهگیری از محرکهای توسعه در قالب مجموعهای از اقدامات و طرحهای شهری برای حل مشکلات محدودههای شهری در زمینههای گوناگون است. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل و عناصر محرکتوسعه و تبیین نقش آنها در الگوی بازآفرینی پایدار در شهرکوهسار است که یکی از مهمترین محدودههای ناکارآمد شهری در استان البرز میباشد. از این رو شناسایی پیشرانهای محرکتوسعه و چگونگی توزیع فضایی آنها و تبیین نقش محرکتوسعه در راستای بازآفرینی پایدار شهری مهمترین مسئله پیشرو است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلهای کمی و کیفی با تکیه بر نرمافزار GIS و با بهرهگیری از تکنیک خودهمبستگی موران انجام شده است و نتایج نشان داده است که معیار کالبدی، اجتماعی و زیستمحیطی به صورت خوشهای و معیار اقتصادی به صورت تصادفی و نامتوازن در شهر کوهسار توزیع یافته است.یافتههای پژوهش نشان میدهد که در شهر کوهسار پیشرانهای محرک توسعه با تمرکز بر ظرفیتهای اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی موجود شهری و توزیع آنها در محدودههای ناکارآمد میتواند نقش بسزایی در تسریع فرایند بازآفرینی پایدار و رفع چالشهای بافت ناکارآمد داشته باشند.
واژگان کلیدی: محرکتوسعه، بازآفرینی پایدار، بافت ناکارآمد شهری، توسعه پایدار، شهر پایدار
مقدمه
[1] . این مقاله بر گرفته از رساله دکتری نویسنده دوم تحت عنوان «تبیین و ارائه الگوی بازآفرینی پایدار شهری با تأکید بر محرکهای توسعه مورد مطاله: شهر کوهسار در استان البرز» در دانشکده جغرافیای پردیس البرز دانشگاه تهران است.
* نویسنده مسئول: استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران apoura@ut.ac.ir
** دانشجوی دکتری جغرافیای انسانی، پردیس البرز دانشگاه تهران، تهران، ایران hakimimedia@ut.ac.ir
*** استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران zayyari@ut.ac.ir
**** دانشیار گروه جغرافیای انسانی (روستایی)، دانشگاه تهران، تهران ایران hfaraji@ut.ac.ir
پس از انقلاب صنعتی تغییرات سریع و چشمگیری بر پیکره اصلی شهرهای جهان وارد گشت و نتیجه این تحولات ظهور بحرانهای متعددی همچون مشکلات اقتصادی، نابرابریهای اجتماعی، ناکارآمدی کالبدی و بحرانهای زیستمحیطی بوده است. به مرور زمان صنعتی شدن شهرها و تحولات تکنولوژی موجب برهم خوردن تعادل و توازن اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی در بخشهایی مختلف شهرها شد (طالبی و همکاران، 1395: 32) این تغییرات همراه با تفکرات مدرنیستی از یکسو موجب رونق و شکوفایی شهرها و از سوی دیگر موجب بی توجهی به مظاهر سنتی و تاریخی شهرها گردید (خداوردی و همکاران، ۱۳۹۵: ۲۵) اولین مداخلات کالبدی در راستای بازآفرینی در شهرها در دهه 1950 در غالب نوسازی مناطق تخریب شده جنگ جهانی دوم به منظور بازسازی ویرانیهای مناطق جنگ زده بکار گرفته شد (عزیزی و بهرا، 1396: 5) بازآفرینی شهری از دهه ۱۹۸۰ به عنوان جایگزینی، برای نوسازی شهری در عرصه ادبیات شهرسازی جریان یافت (Kim et al, 2023) و به تدریج در مقابل نتایج منفی نوسازی شهری معنای مثبتی پیدا کرد (لطفی، 1391: 80) در دهه 1990 با اولویت یافتن پارادایم شهر پایدار متاثر از دیدگاه توسعه پایدار، رویکرد بازآفرینی شهری وارد مرحله نوینی شد و بازآفرینی پایدار شهری در راستای پایداری اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیستمحیطی همسو با تفکرات تجدید حیات شهری و استفاده مجدد از اراضی شهری مطرح گردید (خداوردی و همکاران، ۱۳۹۵: ۲۵) بازآفرینی پایدار شهری به دنبال بهبود شرایط زندگی شهروندان در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی با نگاه پایداری است (Torres, 2019: 4) بازآفرینی شهری میتواند مداخلهای راهبردی و هدفمند با تغییرات عمیق در فرهنگها، ساختارها و شیوهها ایجاد کند که سبب تحولات پایدار شهری میشود (McCormick et al, 2013: 1).
در تجربیات جهانی بازآفرینی پایدار شهری به عنوان ابزاری مهم برای ارتقاء و توسعه بافتهای شهری به ویژه بافتهای ناکارآمد، عملکرد قابل قبولی از نظر پایداری اقتصادی، اجتماعی، کارکردی و زیست محیطی نداشته است و طرحهای بازآفرینی همچون سایر طرحهای شهری به صورت خطی و تک بعدی پیش میروند به طوری که در برخی کشورهای جهان بازآفرینی به مثابه اقدامات صرفا کالبدی تعریف میشود در صورتی که ضعف شدید ساختار اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی در طرحهای بازآفرینی شهری نمیتوانند موجب پایداری شهری شود (ذاکر حقیقی و همکاران، 1398: 7).
طرحهای محرکتوسعه با هدف تزریق تدریجی توسعه در محدودههای هدف میتوانند راهکاری مناسب برای تحقق اهداف بازآفرینی پایدار شهری باشد. از اینرو پهنههای از شهر، که در نتیجه ادغام مناطق روستایی، به محدودههای شهری تبدیل شدهاند یکی از مهمترین اهداف بازآفرینی پایدار شهری هستند. بر این اساس ضرورت بهرهگیری از طرحهای محرکتوسعه در راستای تسریع فرایند بازآفرینی بیش از پیش احساس میشود. استان البرز به دلیل نزدیکی به کلانشهر تهران و موقعیت خوب ترانزیتی به قطب صنعتی کشور تبدیل شده است از اینرو شهرهای این استان در چند دهه اخیر جاذب جمعیت بوده است با رشد جمعیت، بسیاری از مناطق روستایی به کانونهای شهری تبدیل شدهاند اما یکی از اساسیترین چالش این گونه شهرها، بافت ناکارآمد شهری و مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی آنها است. شهر کوهسار با مساحت 439 هکتار یکی از عمدهترین کانونهای شهری در بخش مرکزی شهرستان ساوجبلاغ است که از ادغام مناطق روستایی نشأت گرفته است و یکی از مهمترین چالشهای آن ناکارآمدی بافت کالبدی و مشکلات اقتصادی و نابرابری اجتماعی است به طوریکه بر اساس مطالعات پروژه بازآفرینی بافت فرسوده شهر کوهسار1، 86 هکتار از مساحت شهر با چالش ناکارآمدی مواجه است. بنابراین، هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین عوامل و عناصر تحریک کننده توسعه در راستای ابعاد بازآفرینی پایدار و سرعت بخشی به فرایند بازآفرینی و کاهش محدوده ناکارآمد در شهر کوهسار است. از این رو، کاهش عملکرد صرفأ کالبدی در راستای بازآفرینی و تأکید بر شناسایی پیشرانهای طرحهای محرک توسعه از نوع غیر کالبدی و محرکهای ترکیبی در محدوده مورد مطالعه اساسی ترین هدف این پژوهش است. بر این اساس، مهمترین مسئله پیش رو، شناسایی پیشرانهای محرکتوسعه در شهر کوهسار است و اینکه آیا طرحهای محرک توسعه میتوانند در بازآفرینی شهر کوهسار مؤثر باشند؟ و الگوی توزیع فضایی طرحهای محرک توسعه چگونه است؟
[1] . مطالعات بازآفرینی بافت فرسوده شهر کوهسار در تاریخ 09/02/ 1402 به تصویب رسیده است.
مبانی نظری
واژه بازآفرینی «Regeneration» برگرفته از ریشه لاتین «Regenerate» به معنای احیا کردن، جان دوباره بخشیدن، نو شدن است (Roberts, 2000: 17) رویکرد بازآفرینی شهری از دهه 1970 تا دهه 1980 به عنوان مفهومی برای نوسازی و توسعه مجدد اراضی شهری و معاصرسازی عرصههای موجود و رها شده شهر بکار گرفته شد . (Giont, 2010: 9) و به تدریج بازآفرینی شهری مقابل نتایج منفی نوسازی شهری معنای مثبتی پیدا کرد (لطفی، 1391: 80) رویکرد بازآفرینی شهری به عنوان استراتژی یکپارچه، جامع نگر و عملیاتی، به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که با هدف حل مسائل و مشکلات شهری و با ایجاد تغییرات مثبت موجب ارتقاء کیفی محدودههای شهری میشود (رضایی و همکاران، 1399: 228).از اوایل دهه 1990 مفهوم پایداری به طور گستردهای در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیستمحیطی با مفهوم توسعه در قالب پارادایم توسعه پایدار در ادبیات جهانی مطرح گردید (شماعی و همکاران، 1401: 42) رویکرد بازآفرینی متاثر از پارادایم توسعه پایدار به دنبال ایجاد توسعه مجددی است که در بلند مدت ایجاد پایداری نماید و زمینهساز توسعه درونی شهرها و حفظ و احیاء کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی شود (طبیبان و همکاران، 1400: 26) استراتژی غالب بازآفرینی پایدار از سال 2010 به بعد بازافرینی جامع یکپارچه و پایدار است (Nematikutenaee et al, 2018: 324) بازآفرینی پایدار شهری به طور گسترده به عنوان یک شیوه مؤثر برای تحرک و تجدید حیات شهری استفاده شده است و رشد اقتصادی و تحولات اجتماعی- فرهنگی، توسعه کالبدی و پایداری زیستمحیطی از عمدهترین دستاوردهای آن است (Xuili & Maliene, 2021: 61) بنابراین، بازآفرینی پایدار شهری اقدامی فراتر از نوسازی کالبدی است و تمرکز آن بر رشد اقتصادی، توافقات اجتماعی و پایداری محیطزیست است (Ertan et al, 2016: 602) به طور کلی بازآفرینی شهری مقولهای چند بعدی است که برای دستیابی به مفهوم پایداری بایستی رقابت پذیری اقتصادی، انسجام اجتماعی، کیفیت محیط کالبدی و پایدار زیستمحیطی را به صورت همزمان مد نظر قرار دهد (پوراحمد و همکاران، 1401: 2) بازآفرینی پایدار شهری به تقویت توانمندی منطقهای، ایجاد کارکردهای نوین و بهرهبرداری از منابع و ظرفیت محلی اشاره دارد (Kim et al, 2023: 12) که مهمترین هدف آن مداخله در محدودههای ناکارآمد شهری است که در مقایسه با سایر پهنههای شهر از جریان توسعه عقب ماندهاند و به کانون مشکلات و نارساییهای شهری بدل شدهاند (هادوی و همکاران، 1396: 178).
رویکرد بازآفرینی پایدار برای هدایت تغییرات همه جانبه نیازمند ابزاری در جهت تسهیل و تسریع بازآفرینی پایدار شهری است که این ابزار کاتالیزور یا محرک توسعه1 است (Aitani & Sathaye, 2017: 1666) یکی از سیاستهای نوین در راستای بازآفرینی شهری بکارگیری اقدامات و طرحهای محرک توسعه شهری2 با بهرهگیری از مشارکت و توان اجتماعی و استفاده از حداکثر ظرفیتهای محلی است به عبارت دیگر محرکهای توسعه مجموعهی از پروژهها و اقداماتی نظیر تغییر کاربری و استفاده موقتی از آن است (Oswalk et al, 2014: 221) که منجر به تجدید حیات بافت ناکارآمد شهری میشود (مهربانی گلزار و همکاران، ۱۳۹۵: ۶) تغییرات ایجاد شده توسط محرکهای توسعه نه تنها سبب ارتقاء کیفیت کالبدی میشوند بلکه فعالیتهای اقتصادی، تعاملات اجتماعی و رشد فرهنگی را بازتولید میکند و تسهیل کننده توسعه شهری هستند (علی اکبری و همکاران، 1399: 492-491) طرحهای محرک توسعه به عنوان عامل تقویت کننده با ایجاد پویایی از طریق بازیافت زمینهای رها شده شهری، نوسازی کالبدی، اشتغالزایی از طریق سرمایهگذاری و تقویت روابط اجتماعی موجب افزایش انگیزه مشارکت در فرایند بازآفرینی شهری خواهد شد (هاشمی و همکاران، 1399: 52).به طور کلی هدف اصلی بازآفرینی شهری به حداکثر رساندن اثربخشی پروژههای بازآفرینی و مداخلات آن است ( (Kim et al, 2023: 14. از اینرو، طرحهای محرکهای توسعه بر اساس هدف و نوع مداخلات در غالب پروژههای بازآفرینی به سه گروه کالبدی (سخت افزاری) و غیرکالبدی (نرم افزاری) و ترکیبی (کالبدی و غیرکالبدی) طبقهبندی میشوند که میتوانند موجب رونق و شکوفایی محدودههای ناکارآمد شهری شوند (Sarkheyli & Zakerhaghighi: 2021: 39-40).
طرحهای محرک توسعه کالبدی، به معنای مداخلات از جنس کالبدی هستند و انواع پروژه کالبدی در این گروه شامل: طرحهای بزرگ مقیاس شهری، پروژههای معماری شاخص، طراحی کاتالیستی بر مبنای ایجاد عرصههای عمومی، محرک سوزنی میباشد (ذاکر حقیقی و همکاران، 1398: 35-42) و مصداق آنها نظیر: ارتقاء و توسعه زیرساخت شهری و گسترش فضای عمومی شهر، توسعه و تأمین خدمات شهری، الگوسازی منظر شهری، باززنده سازی مجموعههای شهری است (Davis, 2009: 298) در طرحهای محرک توسعه غیرکالبدی، مداخلات از جنس تعاملات اجتماعی و فرهنگسازی است که در این گروه: ابزارسازی، توانمندسازی و فرهنگسازی بسیار حائز اهمیت است و از مهمترین نمونه بارز آن رویدادهای شهری و محلهای با برتری بعد گردشگری و تکیه بر توان محیطی شهر است (خداوردی و همکاران، 1395: 45-55) طرحهای محرک توسعه ترکیبی، به مجموعهای از طرحهای محرک کالبدی و غیرکالبدی اطلاق میشود که در وهله اول تمرکز به سیاستگذاری و ایجاد ظرفیت لازم برای تغییر محدودههای هدف و در مرحله بعد اجرای طرحهای شهری با هدف بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیستمحیطی است. با توجه به گونههای محرکتوسعه، ویژگی کلی طرحهای بازآفرینی به چهار گروه شامل: توسعه کالبدی، بازتصویر ذهنی، تولید فعالیت و رشد اقتصادی طبقهبندی میشوند و در نهایت مهمترین دستاوردهای آن ایجاد پایداری در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی خواهد بود (ذاکر حقیقی و همکاران، 1398: 171-174).
پیشینه پژوهش
[1] . Catalyst
[2] . Urban Catalyst Projects
از اولین اقداماتی که میتوان از آن به عنوان محرکهای توسعه در فرایند بازآفرینی شهری یاد کرد پروژههای پرچمدار و پروژههای پرستیژ بریتانیا در دهه ۱۹۸۰ است . این پروژهها، فقط در معیار اقتصادی موفق عمل کردند و در اغلب موارد باعث تشدید ایجاد قطبهای اجتماعی و حتی موجب جا بهجایی طبقه اجتماعی شده بود (Roger, 2006: 21) نمونههایی موفق در حوزه طرحهای محرکتوسعه از قبیل: پروژه شاخ طلایی در استانبول که منجر به رشد اقتصادی، ظهور مشاغل جدید و جذب توریست شده است. نمونهای دیگر در شهر بارسلونا اسپانیا است که در حوزه فرهنگی، بکارگیری تکنولوژی و معماری شاخص موجب توسعه شهری در بخشهای رو به زوال شده است که نمونههایی از آن احداث موزه گوگنهایم در بیلبائو اسپانیا است که به عنوان یک عنصر شاخص معماری موجب تحول در شهر شده است (ذاکر حقیقی و همکاران، 1398: 123-125).
در سال 2023 عنوم الها1 و همکارانش پژوهشی تحت عنوان خلاء شهری به عنوان کاتالیزور شهری در راستای بهبود شکاف اجتماع محلی انجام دادهاند. در این پژوهش فضاهای باز شهری به عنوان فرصتی برای بهبود فضای شهری و ارتقاء کیفیت محیطی معرفی شده است و نتایج پژوهش حاکی از آن است که طراحی توأم با خلاقیت و توجه به سلیقه گروه اجتماعی هدف و استفاده بهینه از فضای باز شهری میتواند در بازآفرینی شهری مؤثر قرار گیرد. استفان گلاکین2 و همکارانش در سال 2022، پیرو همگی ویروس کووید 19 و تحولات اقتصادی آن در جهان، کسب و کار خانگی و دورکاری را به عنوان محرکتوسعه معرفی کردهاند. از اینرو پژوهشی با عنوان کسب و کار در خانه به عنوان کاتالیزور شهری در راستای بازآفرینی شهری نگاشتهاند. و آن را به عنوان یک برنامهریزی استراتژیک از نوع اقتصاد مبنا در جهت ارتقاء رفاه اجتماعی و بازآفرینی شهری در حومههای شهری مؤثر میدانند. یوآن یوآن لی3 و همکارانش (2021) مقالهای تحت عنوان استراتژی فعالسازی روستاها و شهرها از منظر محرکتوسعه، بازآفرینی شهری را از نوع بازسازی مجموعه ساختمانهای اصلی و ایجاد گرههای چشمانداز جدید را به عنوان مؤثرترین محرکتوسعه شهری میدانند.لاین برگز و لو4 (2018) در پژوهشی با عنوان محرکهای توسعه و بازآفرینی مکانهای شهری به این نتیجه دست یافتهاند که اجرای پروژههای کوچک مقیاس و کاهش مدت زمان اجرای پروژه تاثیر بسزایی در افزایش اعتماد شهروندان دارد. السراگ و الونکالی5 (2018) حفاظت از عناصر نمادین شهر و ساختمانهای دارای ارزش تاریخی در غالب پروژههای محرک توسعه به افزایش کیفیت فضای شهری کمک میکند.
در چند دهه اخیر در کشورمان اهمیت پروژههای محرک توسعه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. پژوهشهای متعددی در این زمینه انجام شده است. مطالعاتی با عنوان بازآفرینی بافتهای ناکارآمد شهری با استفاده از رویکرد پروژههای محرکتوسعه مورد مطالعه محله زرگنده تهران توسط رضایی علی آبادی و مصطفوی در سال 1401 انجام شده است. نتایج حاکی از آن است که بهبود وضعیت اقتصادی و توسعه گردشگری در محور جنوبی محله زرگنده، مهمترین ابزار در راستای بازافرینی شهری است. پژوهشی با عنوان تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراکز تاریخی از منظر محرکتوسعه شهری توسط بنی عامریان و همکارانش در سال 1400 انجام شده است نتایج پژوهش نشان داده است که خدماتی شدن محلات و طراحی میان افزا بین قطعات شهری و اجرای محرکهای توسط با تأکید بر ظرفیت محلات تاریخی موجب همپیوندی کالبدی محلات تاریخی و موجب تقویت هویت تاریخی محلات میشود، عدالت اجتماعی و رضایتمندی شهروندان مهمترین دستاورد بازآفرینی محلات تاریخی است. امینی و مهیاری (1400) در پژوهشی با عنوان برندسازی شهری به عنوان محرکی برای احیاء و بازآفرینی شهری به این نتیجه دست یافتهاند که مداخلات از نوع سرمایهگذاری اقتصادی فرصتی جدید برای توسعه است. در سال ۱۳۹۹ پژوهشی توسط هاشمی و همکارانش با عنوان مکانیابی موقعیت پردازههای محرکتوسعه در بافت ناکارآمد شهری (ناحیه ۲ منطقه ۱۸ شهرداری تهران) به چاپ رسیده است هدف اصلی این پژوهش مکانیابی پردازههای محرکتوسعه با تأکید بر پهنههای مستعد ناحیه ۲ منطقه ۱۸ است و نتایج حاصل از آن این است که پهنههاي بهينه شناسايي شده براي پردازههاي محرکتوسعه در محدود بافت فرسوده مورد مطالعه کاربريهاي باير و صنعتي متروکه که در اطراف اراضي با تراکم جمعيتي بالا، بيشترين قابليت شکلگيري پردازههاي محرک توسعه را از خود نشان ميدهند. سایر مطالعات پیرو، طرحهای محرکتوسعه در جدول1 ارائه شده است.
جدول1: پژوهشهای پیشین داخلی و خارجی طرحهای محرک توسعه در راستای بازآفرینی پایدار شهری
مؤلفان | سال | عنوان پژوهش | نتایج |
Xiaoliang Chen , et al | 2020 | رقابت‌گذاری توسعه شهری: به عنوان سیاست فرهنگی بازآفرینی شهری در گوانگژو چین | نتایج نشان می دهد که احیاء بلوکهای تاریخی شهر و تبدیل آن به عنوان فضای عمومی برای گذران اوقات فراغت را به عنوان عامل تحریک کننده توسعه شهری معرفی شده است و علاوه بر آن ایجاد مشاغل جدید و یا توسعه کاربری تجاری در محورهای مستعد را در راستای تقویت رقابت پذیری شهری مؤثر می داند. |
Donada , et al | 2020 | اتصال فضای خالی بین شهر و آب؛ مروری بر پروژههای بازآفرینی رودخانههای شهری در فرانسه و اسپانیا | پژوهش یاد شده با هدف بازآفرینی فضاهای حاشیه ای رودخانههای شهری دو کشور فرانسه و اسپانیا، مهمترین مزیت این پروژه را تحول اقتصادی و اجتماعی، مشارکت عمومی و بهرهبرداری فضاهای بین رودخانههای شهری و تبدیل آنها به مراکز جدید تمرکز اجتماعی و مرکزیت اقتصادی میداند. |
نسترن و همکاران | 1401 | تحلیل تأثیر اجرای پروژههای محرک توسعه بر بهبود کالبدی محیطهای مسکونی مطالعه موردی: محله لیمجیر شهر اصفهان | در این پژوهش تمرکز بر معیارهای کالبدی شامل عوامل مؤثر در بهبود شعاع دسترسی به خدمات و زیرساخت شهری، اختلاط کاربریهای رفاهی، سرمایهگذاری در بخش مسکن بویژه تمرکز به محدودههای ناکارآمد مسکونی بوده است |
سرور و همکارانش | 1399 | تدوین، غربالگری و اولویت بندی شاخصهای برنامه زیری محرک توسعه شهری مورد مطالعاتی: بررسی شاخصهای احصا شده در کلانشهر تهران | در این پژوهش نتایج حاکی از آن است که حمایت از اقتصاد خرد محلی و توسعه کاربری تجاری در سطح محلی، آموزش همگانی، توسعه خدمات اجتماعی محله¬ای، کارآفرینی، طراحی انسان محور، پیاده محوری، میتواند مهمترین محرکتوسعه باشند. |
کلانتری و همکاران | 1393 | ارتقاء قلمرو عمومی، محرک فرایند توسعه شهری نمونه مورد: جلفای اصفهان | نتایج حاکی از آن است که توسعه فضای عمومی شهری نظیر: توسعه و بهسازی شبکه معابر، توسعه خدمات شهری- محلهای، باززندهسازی مجموعههای شهری مهمترین طرحهای موفق محرکتوسعه در مقیاس محلهای هستند |
محدوده مورد مطالعه
شهر کوهسار در استان البرز و در بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ در دهه 1380 با ادغام دو روستای اصلی بنامهای چندار و قلعه سلیمانخانی (قلعه چندار) تأسیس شد. شهر مذکور در برگیرنده 7 محله است که محلات 2، 5 و 6 جزء هسته اصلی شهر و بافت روستایی و سایر محلات در جریان توسعه شهری بوجود آمده اند. مساحت شهر برابر است با 439 هکتار و بر اساس سرشماره سال 1395 جمعیتی بالغ بر10940 نفر دارد. بر اساس مطالعات بازآفرینی شهر کوهسار مصوب سال 1402 محدوده ناکارآمد شهر کوهسار برابر است با 86.7 هکتار6 ارزیابی شده است (شکل 1).
شکل1: محدوده مورد مطالعه شهر کوهسار7
روش تحقیق
در این پژوهش برای تبیین نقش محرکهای توسعه در راستای بازآفرینی پایدار شهری، ابتدا ارزیابی معیارهای محرکتوسعه در چهار معیار کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی ارائه خواهد شد و با تکیه بر روش خودهمبستگی موران چگونگی پراکندگی محرکهای توسعه از نظر خوشه ای با تصادفی بودن آنها بر اساس موقعیت و مقادیر عوارض بیان خواهد شد. برای ارزیابی صحت آماری شاخصها امتیاز Z ومقدار P نیز، همراه با مقدار شاخص موران محاسبه میشود و رابطه (1) فرمول محاسبه این شاخص است (عسگری، 1390: 60).
رابطه (1)
برای عارضه X، Zx انحراف یک ویژگی را از میانگین آن نشان میدهد (Xi-X)، WXY وزن مکانی عارضه X وY است. n مجموع تعداد عوارض و S0 مجموع همه وزنهای مکانی است.
رابطه (2)
امتیاز Zj طبق رابطه (3) محاسبه میشود.
رابطه (3)
[I]ٍE و [I]V به ترتیب از طریق روابط زیر بدست میآید.
رابطه (4)
دامنه شاخص موران بین 1+ و 1- قرار دارد. مقدار I مساوی با 1+ نشان میدهد که الگوی مشاهده شده، از نظر مکانی، الگوی خوشهای دارد و مقدار I برابر با 1- نشان دهنده الگوی پراکنده است. مقدار I برابر یا نزدیک به صفر فقدان همبستگی مکانی بین عوارض را میرساند (عسگری، 1390: 61) فرض اصلی آماره موران است که مقادیر دادهها، مستقل و به صورت تصادفی در فضا توزیع یافتهاند یا به صورت خوشهای پراکنده شدهاند (همان: 62).
با توجه به مطالعات انجام شده هر معیار بازآفرینی، نوع خاصی از طرحهای محرکتوسعه را نیاز دارند و بر اساس نوع هدف بازآفرینی محرکتوسعه و شاخصها و زیرشاخصهای گوناگونی را دربرمیگیرند. در جدول (2)، چهار معیار بازآفرینی نیازمند سه گونه از محرکهای توسعه نظیر: کالبدی، غیرکالبدی و ترکیبی هستند. شاخصهای محرکتوسعه اثرگذار در بازآفرینی پایدار شهری شامل: توسعه مسکن، توسعه زیرساخت شهر، توسعه خدمات شهری، بازسازی مجموعههای تاریخی و توسعه فضای عمومی شهر هستند که نوع بازآفرینی آنها از نوع کالبدی است. در معیار اقتصادی بازآفرینی پایدار شهری، محرک توسعه به دنبال بهبود توان اقتصادی است و از اینرو کاهش نرخ بیکاری، میزان مهاجرتپذیری مردان و نسبت واحدهای تجاری و به طور کلی رشد اقتصادی و تحولات اقتصاد خانوار شاخص در این راستا خواهدبود. در معیار اجتماعی بازآفرینی، شاخص محرکتوسعه ارتقاء منزلت اجتماعی است و زیرشاخصهای محرکتوسعه نظیر: میزان تحصیلات، مهارتآموزی و تعاملات اجتماعی است. و در معیار زیستمحیطی بازآفرینی پایدار شهری، شاخص محرکتوسعه بهبود توان محیطی است که زیرشاخصهای آسیبپذیری در برابر مخاطرات طبیعی، آلایندگی و فضای سبز شهری را در برمیگیرد (جدول 2).
جدول2: انواع محرک توسعه شهری اثرگذار در بازآفرینی شهری
نوع محرک توسعه | معیار بازآفرینی | شاخص | زیر شاخص | منبع |
کالبدی | کالبدی | توسعه مسکن | مساکن ریزدانه، مساکن ناپایدار، مساکن نفوذناپذیر | نسترن و همکاران، 1401 |
توسعه زیرساخت شهری | دسترسی به خدمات آموزشی، درمانی، حمل و نقل | کلانتری خلیل آبادی و همکاران، 1393 | ||
توسعه خدمات شهری | افزایش خدمات فضای سبز و سالن ورزشی | Sarvar, R., & Nematikutenaee, N (2019). | ||
بازسازی مجموعههای تاریخی | ابنیه تاریخی و دارای ارزش فرهنگی | Kana, 2012 | ||
توسعه فضای عمومی شهر | توسعه میادین، گذرها، منظر شهر | Salim et la, 2017 | ||
ترکیبی | اقتصادی | توان اقتصادی | نرخ بیکاری | Bloc et al, 2013
|
میزان مهاجرت پذیری | ||||
میزان واحد تجاری | ||||
غیر کالبدی | اجتماعی | منزلت اجتماعی | میزان تحصیلات | Finmark, 2006 |
مهارت آموزی | ||||
تعاملات اجتماعی | Qazimi, 2014 | |||
ترکیبی | زیست محیطی | توان محیطی | آسیب پذیری در برابر مخاطرات طبیعی | Zhang & Dong, 2008 |
آلایندگی | ||||
میزان فضای سبز شهری |
تحليل دادهها
معیار کالبدی محرک توسعه شهری
بهبود شرایط کالبدی و افزایش کیفیت محیطی یکی از مهمترین اهداف بازآفرینی پایدار شهری است از این رو بکارگیری طرحهای محرک توسعه به عنوان ابزاری کارآمد در جهت توسعه کالبدی محدوده ناکارآمد شهری مورد توجه قرار گرفته است. مداخلات طرحهای محرک توسعه شهری از نوع کالبدی به پنج گروه تقسیم میشوند که شامل: توسعه مسکن، توسعه زیرساخت شهری، توسعه خدمات شهری، بازسازی مجموعههای تاریخی و توسعه فضای عمومی شهر است. در جدول 3 شاخص و زیرشاخصهای معیار کالبدی طرحهای محرکتوسعه شهری در شهر کوهسار به تفکیک محلات قابل مشاهده است. با توجه به جدول مذکور، مسکن ناکارآمد شهری از نظر دانه بندی، ناپایداری و نفوذناپذیری مهمترین محدوده هدف توسعه مسکن هستند از سوی دیگر دسترسی محدوده به زیرساخت شهری و خدمات شهری مهمترین گام برای بهبود وضعیت کالبدی از نظر کمیت افزایی و کیفیت افزایی محیط کالبدی شهر است. از سوی دیگر توجه به المانهای تاریخی و با ارزش شهری میتواند محرک مؤثر در راستای تقویت معیار کالبدی و افزایش حس تعلق مکانی در شهروندان شود که در محدوده مورد مطالعه حمام قدیمی قلعه در محله 2 و امامزاده عبداله در محله 4 از جمله مجموعههای تاریخی و دارای ارزش فرهنگی در شهر کوهسار است. بنابراین توسعه مسکن، توسعه زیرساخت و خدمات شهری، توسعه فضای باز شهری و بازسازی مجموعهها تاریخی میتواند از مهمترین عوامل بازآفرینی پایدار از نوع کالبدی باشند.
جدول3: سهم زیرشاخص معیار کالبدی محرک توسعه در وضع موجود شهر کوهسار
معیار | شاخص | ریز شاخص | محله1 | محله2 | محله3 | محله4 | محله5 | محله6 | محله7 | جمع |
کالبدی
کالبدی |
توسعه مسکن | مسکن ریزدانه | 75 | 162 | 115 | 53 | 616 | 267 | 27 | 1315 |
مسکن ناپایدار | 68 | 28 | 14 | 33 | 36 | 70 | 5 | 254 | ||
مسکن نفوذناپذیر | 155 | 139 | 158 | 53 | 510 | 367 | 24 | 1406 | ||
توسعه زیر ساخت شهری | دسترسی به آموزشی | 2 | 2 | 0 | 4 | 1 | 0 | 0 | 9 | |
دسترسی به درمانی | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 3 | ||
دسترسی به حمل و نقل عمومی | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 2 | ||
توسعه خدمات شهری | فضای سبز | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 2 | 0 | 4 | |
سالن ورزشی | 0 | 0 | 0 | 3 | 0 | 1 | 0 | 4 | ||
بازسازی مجموعههای تاریخی | ابنیه تاریخی | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 2 | |
توسعه فضای عمومی شهر | توسعه میادین، بهبود سیمای شهری و... | 1 | 2 | 2 | 2 | 1 | 2 | 2 | 11 |
منبع جدول: برداشت میدانی شهر کوهسار، مهندسین مشاور به آئین، 1400
جدول4: تحلیل شاخصهای معیار کالبدی محرک توسعه در شهر کوهسار
شاخصهای معیار کالبدی | تعداد بلوک شهری | مساحت/ هکتار | راهکارهای تسریع فرایند بازآفرینی |
توسعه مسکن | 63 | 59 | توسعه مسکن از طریق بهسازی و نوسازی ابنیه ناکارآمد از نظر پایداری، ریزدانگی و دسترسی به شبکه معابر بالای 6 متر، توسعه مسکن در اراضی بایر و رها شده شهری |
گسترش فضای عمومی | 75 | 90 | توسعه فضای باز شهری همچون توسعه پارکها، میادین، بهسازی شبکه معابر و تقویت بعد پیاده محوری در جهت افزایش تعاملات شهری و توسعه بعد گردشگری |
توسعه خدمات شهری | 66 | 101 | توسعه خدمات رفاهی همچون بهبود دسترسی به فضای سبز شهزی و سالن‌های ورزشی در جهت بهبود کیفیت زندگی |
توسعه زیرساخت شهری | 56 | 65 | بهبود شعاع دسترسی به خدمات حیاتی شهر و دسترسی مطلوب به خدمات |
با توجه به دادههای جدول 4 و با تکیه بر نرم افزار GIS، شهر کوهسار بر اساس معیار کالبدی مورد ارزیابی و راهکارهای تسریع فرایند بازآفرینی بر اساس نوع محرک توسعه ارائه شده است. نتایج نشان میدهد در راستای توسعه مسکن، بهسازی و نوسازی پلاک‌های ناکارآمد مسکونی و استفاده از اراضی بایر میتواند بسیار اثرگذار باشد و افزایش خدمات و زیرساخت شهری در راستای کاهش شعاع دسترسی و همچنین توسعه فضاهای باز شهری میتواند راهکاری مطلوب برای بهبود کالبدی محدوده ناکارآمد شهری باشد. در شکل 2 ، بلوکهای شهری نیازمند اجرای طرحهای محرک کالبدی، بر اساس نوع هدف بازآفرینی مشخص شدهاند.
شکل2: ارزیابی معیار کالبدی طرحهای محرک توسعه
با استفاده از روش خودهمبستگی فضایی موران چگونگی توزیع فضایی معیار کالبدی بدست آمده است. با توجه به نمودار1 ضریب موران مثبت و برابر با91/0 و امتیاز استاندار برابر با 24 است و نتایج نشان میدهد که معیار کالبدی به صورت خوشهای توزیع یافتهاند و دارای همبستگی فضایی هستند.
نمودار1: تحلیلی نتایج خودهمبستگی فضایی معیار کالبدی نمودار2: تحلیل خوشه بندی کم/ زیاد معیار کالبدی
بر اساس نمودار2 تحلیل خوشهبندی کم/ زیاد، میزان تراکم و خوشهبندی معیار کالبدی بدست آمده است و بر اساس این تحلیل خوشهبندی معیار کالبدی در شهر کوهسار به صورت تصادفی توزیع یافته است.
معیار اقتصادی محرک توسعه شهری
برای ارزیابی معیار اقتصادی محرکتوسعه ارزیابی توان اقتصادی ساکنان و شناسایی محدودههای ناکارآمد از نظر اقتصادی حائز اهمیت است. از اینرو، سنجش نرخ بیکاری، میزان مهاجرتپذیری مردان و سهم واحدهای تجاری از مهمترین عوامل سنجش توان اقتصادی در شهر کوهسار میباشد. با توجه به جدول5، محلات 6، 5، 2 و 4 به ترتیب بالاترین نرخ بیکاری را دارند به بیان دیگر در محلات یاد شده نسبت افراد بیکار به افراد شاغل افزایش یافته است و دارای بالاترین میزان افراد بیکار است. در ساختار جمعیتی شهر کوهسار علاوه بر افراد بومی مهاجران زیادی وجود دارد که این مهاجران به دو گروه طبقهبندی میشود گروه اول اقشار مرفه شهر تهران و شهر کرج هستند که برای گذران اوقات فراغت به شهر کوهسار آمدهاند و گروه دوم مهاجران افاغنه هستند که عمومأ بیسواد یا کم‌سواد هستند و دارای مشاغل فصلی و موقتی هستند و اغلب به صورت انفرادی و برای کسب درآمد به شهر کوهسار مهاجرت نمودهاند در پژوهش حاضر مهاجران کم درآمد افاغنه مورد ارزیابی قرار گرفتهاند. سهم تعداد واحدهای تجاری از دیگر فاکتورهای ارزیابی توان افتصادی است بر اساس جدول 5، محلات 7، 5 و 3 ناکارآمدترین محلات از نظر سهم واحد تجاری است.
معیار | شاخص | ریز شاخص | محله1 | محله2 | محله3 | محله4 | محله5 | محله6 | محله7 | جمع |
اقتصادی |
توان اقتصادی | نرخ بیکاری | 15 | 36 | 11 | 20 | 55 | 59 | 7 | 203 |
میزان مهاجرت پذیری مردان | 22 | 102 | 15 | 85 | 223 | 128 | 4 | 579 | ||
سهم واحدهای تجاری | 65 | 98 | 40 | 56 | 40 | 164 | 25 | 488 |
جدول5: سهم زیرشاخص معیار اقتصادی محرک توسعه در راستای بازآفرینی شهری
منبع: سرشماری سال 1395 و برداشت وضع موجود شهر کوهسار، 1400
جدول6: تحلیل شاخصهای معیار اقتصادی محرک توسعه در شهر کوهسار
گروه | تعداد بلوک شهری | مساحت/ هکتار | راهکارهای تسریع فرایند بازآفرینی |
توان اقتصادی ضعیف | 129 | 105 | -توسعه کسب و کار خرد از طریق ارائه تسهیلات ویژه بانکی |
توان اقتصادی نسبتأ ضعیف | 122 | 171 | |
توان اقتصادی مطلوب | 9 | 43 |
با تکیه بر نرم افزارGIS زیرشاخصهای معیار اقتصادی از قبیل: نرخ بیکاری و میزان مهاجرت پذیری مردان و سهم واحدهای تجاری مورد ارزیابی قرار گرفته است و نتایج آن در جدول 6 نشان میدهد شهر کوهسار از نظر اقتصادی وضعیت مطلوبی ندارد. میتوان گفت ضعف در ظرفیتهای اقتصادی همچون افزایش جمعیت بیکار، افزایش مهاجرت و اشتغال در مشاغل کاذب و همچنین کاهش سهم فعالیتهای اقتصادی و صنعتی با توجه به موقعیت شهر کوهسار و نزدیکی به مسیر ترانزیتی کرج- قزوین و بی توجهی به صنایع خرد از عمدهترین دلایل ضعف توان اقتصادی پایین است به طوری که با توجه به جدول6 و شکل 3، 129 بلوک شهری معادل 105 هکتار از وسعت شهری از نظر توان اقتصادی ضعیف و نیازمند اجرای طرحهای محرکتوسعه از نوع ترکیبی (کالبدی- غیرکالبدی) در راستای بازآفرینی اقتصادی است (شکل3).
شکل3: ارزیابی معیار اقتصادی طرحهای محرک توسعه
با استفاده از روش خودهمبستگی فضایی موران چگونگی توزیع فضایی معیار اقتصادی بدست آمده است. با توجه به نمودار3 نتایج حاکی از آن است که ضریب موران منفی و برابر با 015/0- و امتیاز استاندارد برابر با 32/0- است میتوان نتیجه گرفت توزیع فضایی زیر شاخصهای اقتصادی به صورت تصادفی در شهر توزیع یافته و به صورت متوازن در شهر پراکنده نشدهاند.
نمودار3: تحلیلی نتایج خودهمبستگی فضایی معیار اقتصادی
معیار اجتماعی محرک توسعه شهری
در پژوهش حاضر، ارزیابی منزلت اجتماعی یکی از عوامل مهم برای سنجش معیار اجتماعی محرکتوسعه در راستای بازآفرینی پایدار شهری است. برای ارزیابی منزلت اجتماعی ارزیابی سه زیرشاخص از قبیل: میزان تحصیلات، میزان مهارتآموزی و تعاملات اجتماعی ساکنان مد نظر قرار گرفته است. با توجه به جدول 7، سهم جمعیت تحصیل کرده بر اساس سرشماری سال 1395 به تفکیک محلات مورد ارزیابی قرار گرفته و محلات 5، 6، 2 و 3 به ترتیب بیشترین جمعیت باسواد را دارند. مهارتآموزی در شهر کوهسار بیشتر در مجموعههای فرهنگی شامل: فرهنگسرای بخش چندار، مساجد و مراکز فنی و حرفهای در محلات 4، 5، 6 و 2 انجام میشود و تعاملات اجتماعی با برتری برخوردارهای چهره به چهره در امکانی مذهبی از قبیل: امامزاده عبداله (محله 4) و سایر مراکز تفریحی مانند بوستان کوهسار و پارکهای محلی (محله 1، 2، 3، 5 و 6) اتفاق میافتد (جدول 7)
جدول7: سهم زیرشاخصهای منزلت اجتماعی به تفکیک محلات شهر کوهسار
معیار | شاخص | ریز شاخص | محله1 | محله2 | محله3 | محله4 | محله5 | محله6 | محله7 | جمع |
اجتماعی | منزلت اجتماعی | میزان تحصیلات (نفر) | 618 | 1057 | 879 | 589 | 2746 | 2150 | 306 | 8345 |
مهارت آموزی | 0 | 2 | 0 | 5 | 3 | 2 | 0 | 12 | ||
تعاملات اجتماعی | 1 | 2 | 1 | 4 | 2 | 3 | 0 | 13 |
منبع: سرشماری سال 1395 و برداشت وضع موجود شهر کوهسار، 1400
جدول8: تحلیل شاخصهای معیار اجتماعی محرک توسعه در شهر کوهسار
گروه | تعداد بلوک شهری | مساحت/ هکتار | راهکارهای تسریع فرایند بازآفرینی |
تعاملات اجتماعی ضعیف | 122 | 96 | - همکاری نهادهای و ارگان‌های حمایتی (بهزیستی و کمیته امام خمینی (ره)) در راستای بهبود منزلت اجتماعی خانوارهای کم توان |
تعاملات اجتماعی نسبتاً قوی | 65 | 114 | |
تعاملات اجتماعی قوی | 73 | 109 |
از اینرو با تکیه بر نرم افزار GIS بلوکهای شهری بر اساس زیرشاخصهای سهگانه منزلت اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به جدول8، وضعیت معیار اجتماعی محرکتوسعه در شهر کوهسار نسبتأ مطلوب است اما 122 بلوک شهری معادل 96 هکتار از وسعت شهر نیازمند اجرای طرحهای مداخلهگرایانه در زمینه اجتماعی است از اینرو همکاری نهادهای حمایتی در تسریع فرایند توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه، استفاده از کارآفرینان در راستای مهارتآموزی و جذب بازار کار، ایجاد پارکهای خوداشتغالی و توسعه رویدادهای شهری میتواند مهمترین مدخلات در راستای بازآفرینی گروههای اجتماعی در شهر کوهسار باشد.
همانطور که در شکل 4، قابل مشاهده است، محلات 2 و 4 ناکارآمدترین محلات از نظر اجتماعی به لحاظ سهم بلوکهای درگیر با مشکلات اجتماعی است از این رو توجه به بخشهای حاشیهای شهر و توزیع عادلانه مجموعههای فرهنگی، بهبود سوادآموزی بویژه در بین مهاجرین افغانی و افزایش تعاملات اجتماعی از طریق بهبود فضاهای باز شهری و توسعه پیادهمحوری در شهر میتواند بهترین راهکار برای مرتفع نمودن چالشهای اجتماعی و بازآفرینی پایدار اجتماعی باشد.
شکل4: ارزیابی معیار اجتماعی طرحهای محرک توسعه
در نمودار 4، ضریب خودهمبستگی فضایی معیار اجتماعی موران مثبت و برابر با 35/0 و امتیاز استاندارد برابر با 07/9 است و نتیجه حاکی از آن است که توزیع فضایی معیار اجتماعی به صورت خوشهای و متعادل توزیع یافتهاند. بر اساس نمودار5 در تحلیل خوشهبندی کم/ زیاد، میزان تراکم و خوشهبندی معیار معیار اجتماعی در شهر کوهسار به صورت خوشهای توزیع یافته است (نمودار 4 و 5)
نمودار4: تحلیلی نتایج خودهمبستگی فضایی معیار اجتماعی نمودار5: تحلیل خوشه بندی کم/ زیاد معیار اجتماعی
معیار زیستمحیطی محرک توسعه شهری
شهر کوهسار به دلیل قرارگیری در حریم گسل در نیمه جنوبی شهر و حریم کمی رودخانه آردهه در شمال غربی و رودخانه چندار در جنوب شرقی شهر، در برابر مخاطرات طبیعی بسیار آسیبپذیر هستند علاوه بر آن رشد صنایع نظیر: کارخانه‌های صنعتی، بلوک سازی، کارگاه صنعتی زمینهساز ناپایداری محیطزیست شهری شده است از اینرو، بهبود توان محیطی و کاهش آسیبپذیری در برابر مخاطرات طبیعی، کاهش صنایع آلاینده و افزایش فضای سبز شهری در مناطق آسیب پذیر میتواند به عنوان طرحهای محرکتوسعه موجب پایداری شهری شوند. در جدول 9 زیرشاخصهای، شاخص توان محیطی به تفکیک محلات قابل مشاهده است.
معیار | شاخص | ریز شاخص | محله1 | محله2 | محله3 | محله4 | محله5 | محله6 | محله7 | جمع |
محیط زیست |
توان محیطی | آسیب پذیری در برابر مخاطرات طبیعی | 0 | 0 | 86 | 244 | 957 | 976 | 100 | 2363 |
میزان آلایندگی | 3 | 0 | 0 | 4 | 1 | 0 | 2 | 10 | ||
میزان فضای سبز طبیعی | 1 | 0 | 1 | 2 | 0 | 0 | 0 | 4 |
جدول9: سهم زیرشاخصهای توان محیطی به تفکیک محلات شهر کوهسار
منبع: گزارش شهرداری شهر کوهسار، 1400
جدول10: تحلیل شاخصهای معیار زیست محیطی محرک توسعه در شهر کوهسار
گروه | بلوک شهری | مساحت/ هکتار | راهکارهای تسریع فرایند بازآفرینی |
توان محیطی نامطلوب | 73 | 97 | - مقاوم سازی ابنیه ناکارآمد در حریم 500 متری گسل |
توان محیطی نسبتا نامطلوب | 13 | 14 | |
توان محیطی مطلوب | 174 | 208 |
با توجه تحلیل انجام شده در نرم افزارGIS زیرشاخصهای معیار زیستمحیطی شهر کوهسار مورد ارزیابی قرار گرفت و همانطور که در جدول 10 قابل مشاهده است 97 هکتار از مساحت شهر کوهسار برابر با 73 بلوک شهری از نظر زیستمحیطی ناپایدار بوده و بهبود توان محیطی میتواند در راستای بازآفرینی زیستمحیطی مؤثر باشد. در شکل 5 تحلیل معیار زیستمحیطی بیانگر این است که نیمه جنوبی شهر از نظر محیط زیست ناکارآمدی شدیدی دارد و نیازمند اجرای طرحهای محرکتوسعه مبتنی بر بهبود توانمحیطی است. بنابراین محرکتوسعه در قالب مجموعهای از اقدامات کالبدی و غیرکالبدی همچون دیوارکشی جداره رودخانه، طراحی اکولوژیک در حاشیه ترانشه رودخانه، پاکسازی ابنیه واقع در حریم کمی رودخانه، مقاوم سازی ابنیه ناکارآمد در حریم گسل، حذف صنایع آلودهکننده نظیر دامپروی و بلوکسازی در مجاورت پهنه مسکونی و افزایش سهم فضای سبز و استفاده از پوشش گیاهی ناسازگار با محیط میتواند در راستای بازآفرینی پایدار شهری مؤثر باشد. از اینرو مدیران شهری با بهرهگیری از مجموعهای از طرحهای غیرکالبدی همچون اتخاد سیاستهای پیشگیرانه در جهت کاهش صنایع آلودهکننده و افزایش سطح فضای سبز در تپه امامزاده، ایجاد ظرفیتهای برای افزایش اطلاع رسانی به شهروندان پیرو کاهش مخاطرات طبیعی همچون سیلاب و زمین لرزه، توانمندسازی زیرساخت شهری در راستای تاب آوری در برابر مخاطرات و از سوی دیگر اجرای طرحهای کالبدی در راستای بهبود توان محیطی میتواند نقش مؤثری در بازآفرینی پایدار شهری داشته باشد (شکل 5).
شکل5: ارزیابی معیار زیستمحیطی طرحهای محرک توسعه
با استفاده از روش خودهمبستگی فضایی موران چگونگی توزیع فضایی معیار زیستمحیطی در شهر کوهسار مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به نمودار 6 در این تحلیل ضریب موران مثبت و برابر با 63/0 و امتیاز استاندارد برابر با 02/16 است و نتیجه نشان دهنده توزیع خوشهای معیار زیست محیطی در شهر کوهسار است. به عبارت دیگر معیار زیستمحیطی به صورت متعادل و خوشهای در شهر گسترش یافته است. و بر اساس تحلیل خوشهبندی کم/ زیاد، میزان تراکم و خوشهبندی معیار زیستمحیطی به صورت خوشهای و متعادل در شهر توزیع یافته است که در نمودار 7 قابل مشاهده است .
نمودار6: تحلیلی خودهمبستگی فضایی معیار زیستمحیطی نمودار7: تحلیل خوشهبندی کم/ زیاد معیار زیستمحیطی
نتيجه‌گيري
بازآفرینی پایدار شهری با هدف مداخله راهبردی در محدودههای ناکارآمد شهری به دنبال بهبود کیفیت زندگی ساکنین در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیستمحیطی است. طرحهای محرک توسعه به عنوان پیشران مؤثر در راستای بازآفرینی پایدار شهری در قالب مجموعهای از اقدامات کالبدی، غیرکالبدی و ترکیبی میتواند موجب تسهیل و تسریع فرایند بازآفرینی شوند از اینرو انتخاب انواع محرک توسعه در محدوده ناکارآمد شهری به عوامل مختلفی همچون: هدف از بازآفرینی، نوع مدیریت شهری و جنبههای مکانی طرحهای محرک توسعه بستگی دارند. در پژوهش حاضر برای تبیین عوامل و نقش پیشرانهای مؤثر بر طرحهای محرکتوسعه در الگوی بازآفرینی پایدار ابتدا، چارچوب نظری در راستای محرک توسعه شهری بیان گردیده و در محدوده مورد مطالعه الگوی پراکنش و توزیع فضایی پیشرانهای محرک توسعه در چهار معیار کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پرداخته شده است.
مطالعات حاصل از تحلیل خودهمبستگی موران نشان میدهد که دامنه توزیع فضایی دادهها در معیار کالبدی برابر با 91/0+، معیار زیستمحیطی برابر با 63/0+، معیار اجتماعی 35/0+ میباشد و نتایج بیانگر توزیع خوشهای و متعادل معیارهای کالبدی، زیستمحیطی و اجتماعی در سطح شهر کوهسار است. در تحلیل الگوی فضایی معیار اقتصادی دامنه توزیع فضایی موران برابر با 015/0- و نشان دهنده توزیع تصادفی زیرشاخصهای اقتصادی است و نتایج نشان دهنده پراکندگی تصادفی و فاقد جهتگیری خاص در محدوده مورد مطالعه است. از اینرو، در شهر کوهسار عمدهترین عوامل و پیشرانهای محرکتوسعه در بخش قدیمی در محلات 2، 5 و 6 به صورت خوشهای و متعادل تمرکز یافته است. مهمترین مؤلفههای محرکتوسعه کالبدی در شهر کوهسار شامل: بافت ناکارآمد کالبدی جهت توسعه مسکن، بهسازی میادین و معابر شهری جهت گسترش فضای باز شهری، باززندهسازی مجموعههای تاریخی، افزایش زیرساخت و خدمات شهری، و همچنین بهبود منظر شهری است که نقش بسزایی در سریع و اثربخشی فرایند بازآفرینی شهری دارد. بازآفرینی با هدف بهبود وضعیت اجتماعی نیازمند پیشرانهای محرک غیرکالبدی با محوریت فرهنگسازی و توانمندسازی اقشار کمتوان اقتصادی است که پیشرانهای مؤثر آن به صورت متعادل در هسته قدیمی شهر پراکنده شده است میتوان گفت رویدادهای شهری نظیر برگزاری همایشها و جشنوارههای غذا، صنایع دستی، محصولات زنان سرپرست خانوار و... میتواند نقش بسزایی در بهبود منزلت اجتماعی شهروندان داشته باشد از سوی دیگر وجود عرصههای ارزشمند نظیر امامزاده عبداله میتواند محرک مطلوبی در راستای جذب گردشگر و رشد اقتصادی و اجتماعی در شهر شود. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل موران، پیشران و مؤلفههای اقتصادی در شهر کوهسار به صورت تصادفی در محدوده مورد مطالعه توزیع یافته از اینرو توسعه کسب و کارهای کوچک و رشد فعالیتهای تجاری و ایجاد مشاغل جدید و جذب سرمایهگذار و برندسازی میتواند محرک مطلوبی در راستای جذب کارآفرینان و سرمایهگذاران عرصه تولید در شهر کوهسار باشد و در نهایت وجود پتانسیلهای طبیعی شهر همچون رودخانههای آردهه و چندار از یک سو و ایجاد فضای سبز و طراحی اکولوژیکی و ایجاد پیادهراه در تپه امامزاده ظرفیت خوبی برای بازآفرینی پایدار شهر کوهسار است.
در نهایت بر اساس یافتههای پژوهش میتوان نتیجه گرفت بهرهگیری از پیشرانهای محرکتوسعه در شهر کوهسار علاوه بر ایجاد تصویر ذهنی بهتر از شهر و اعتمادسازی برای جذب سرمایهگذاران، تأثیر زیادی در توسعه و ارتقاء کیفیت محیط شهری در محدوده مورد مطالعه خواهد داشت. در نتیجه مدیران شهری با تکیه بر اجرای اقدامات و طرحهای محرک توسعه، زمینه لازم جهت بهبود کیفیت زندگی و پایداری شهری را فراهم خواهد کرد.
در وهله اول مهمترین راهکار به منظور تسریع فرایند بازآفرینی در شهر کوهسار استفاده از عوامل و پیشرانهای محرک در جهت ایجاد ظرفیت نهادی و اجرایی است. به نظر میرسد بکارگیری مجموعهای از قوانین و ضوابط تحریککننده توسعه نظیر: اصلاح ضوابط پهنهبندی در بافت ناکارآمد محدوده مورد مطالعه، اصلاح ضوابط تراکم و کاربری زمین، مقررات ساخت و ساز در قالب تعریف پروژههای خاص شهری در محدودههای ناکارآمد و از سوی دیگر تقویت نهادهای ذیربط و ارائه تسهیلات ویژه و بخشودگی مالیاتی میتواند مؤلفه‌ای کارآمد برای مدیران شهری در راستای تحقق بازآفرینی پایدار شهری باشد. بنابراین در شهر کوهسار تحقق بازآفرینی پایدار، تنها مستلزم اجرای مجموعهای از طرحهای کالبدی نیست بلکه بهرهگیری از محرکهای توسعه از نوع مداخلات غیرکالبدی و ترکیبی میتواند زمینهی مناسبی را برای مدیریت نوین شهری و تحقق اهداف بازآفرینی پایدار فراهم نماید. از اینرو، توسعه مسکن و بهسازی بافت کالبدی در هسته اصلی شهر، در کنار استفاده از ظرفیتهای محلی و اکولوژیکی مانند بهسازی رودخانههای آردهه و چندار و ایجاد فضای سبز در تپه امامزاده عبداله، و توسعه ظرفیت گردشگری و بومگردی و توسعه فضاهای باز شهری و فراهم کردن ظرفیت جدید برای ایجاد مشاغل جدید همچون کافههای روباز، غذاهای خیابانی، ماشینهای غذا و همچنین ایجاد مسیر پیاده روی در حاشیه تپه امامزاده می تواند به عنوان رهیافت نوین نقش مؤثری بر بهبود محیط کالبدی و جذب سرمایهگذاران عرصه اقتصادی و اجتماعی شهر کوهسار داشته باشد.
منابع
امینی، شیوا و سحر انصاری مهیاری (1400) برندسازی به عنوان محرکی برای احیاء و بازآفرینی شهری، سومین کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش بنیان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، 25 آذر 1400.
بنی عامریان، حامد و علیرضا عندلین و لعلا جهانشاهلو (1400) تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراز تاریخی از منظر محرکهای توسعه شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال سیزدهم، شهاره چهل و هفتم، پاییز.
پوراحمد، احمد و اکبر حمیدی و حسین حاتمی نژاد و سعید زنگنه شهرکی (1401) مرور و تحلیلی محتوای کیفی بنیان‌های نظری بازآفرینی شهری، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره چهل و هفتم، بهار 1401.
خداوردی، پوریا و امیرمحمد معززی مهر طهران (1395) بازآفرینی شهری مدل برنامه ریزی و مدیریت جریان زندگی، آزاد پیما.
ذاکر حقیقی، کیانوش و الناز سرخیلی (1398) پروژه ای محرک توسعه.چاپ اول، مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران.
رضایی علی آبادی، فاطمه و سید علی مصطفوی (1401) بازآفرینی بافتهای ناکارآمد شهری با استفاده از رویکرد پروژههای محرک توسعه (مطالعه موردی محله زرگنده تهران) اندیشه راهبردی شهرسازی، دوره 1، شماره 1، صص 138- 152.
رضایی، محمدرضا و نجمه ایزدفر و حمید محمدی (1399) ارزیابی بافتهای ناکارآمد شهری بر اساس رویکرد بازآفرینی پایدار (مطالعه موردی: بافت ناکارآمد شهر یزد) فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره۸، شماره۲، تابستان.
سرور، رحیم و ناهید نعمتی کوتنایی و محمدباقر نعمتی کوتنایی (1399) تدوین غربالگری و اولویت بندی شاخصهای برنامه ریزی پروژههای محرک توسعه شهری، مورد مطالعاتی: بررسی شاخصهای احصا شده در کلانشهر تهران، نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره3، بهار 1399، صص210-310.
شماعی، علی و نرگس احمدی فرد و سیما دائمی (1401) نقش ابعاد گردشگری در بازآفرینی پایدار بافت قدیم شهر یزد، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، سال دوازدهم، شماره چهل و هشتم، تابستان 1401.
طالبی، مانی و رضا ویسی و مسلم گنجی افسون و سید محمدعلی ثابت قدم (1395) برندسازی شهری در بستر بازآفرینی شهر رشت: دیدگاهها، نظریهها و مصادیق، ناشر رمه.
طبیبان، منوچهر و سیده کهربا سیدبرنجی و سیدحسین بحرینی (1400) ارزیابی تحقق پذیری اصول و معیارهای بازآفرینی پایدار در راستای برنامه ریزی و توسعه پایدار بافت تاریخی (مورد مطالعه: بافت تاریخی: مرکزی شهر رشت)، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال سیزدهم، شماره دوم، بهار 1400.
عزیزی، محمدمهدی و بهاره بهرا (1396) نقش پروژههای محرک توسعه در بازآفرینی بافت مرکزی شهرها، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 4، زمستان 1396، صص 5-16.
عسگری، علی (1390) تحلیلهای آمار فضایی با ARC GIS، نوبت اول، تهران، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
علی اکبری، اسماعیل و سید مهدی موسی کاظمی و مهناز کشاورز و مجید جلالوند (1399) بازشناسی محرکهای توسعه مجدد محله‌های شهری (مورد مطالعه: منطقه 12 تهران) پژوهشهای جغرافیای برنامه ریزی شهری، دوره 8، شماره3، پاییز 1399.
کلانتری خلیلی آبادی، حسین و محمد مسعود و آناهیتا برومند (1393) ارتقاء قلمرو عمومی، محرک فرایند توسعه شهری نمونه موردی: جلفای اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی گرایش برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر معماری.
لطفی، سهند (1391) تبارشناسی بازآفرینی شهری، از بازسازی تا نوزایی، آذرخش.
مهین، نسترن و مهسا فتاحیان و احمد رحیمی جونقایی (1401) تحلیلی تأثیر اجرایی پروژههای محرک توسعه بر بهبود وضعیت کالبدی محیطهای مسکونی مطالعه موردی: محله لیمجیر شهر اصفهان، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره 57، تابستان 1401.
هادوی، فرامرز و احمد پوراحمد و مهنار کشاورز و اسماعیل علی اکبری (1396) بازافرینی پایدار بافت ناکارآمد شهری مورد مطالعه: منطقه 10 شهر تهران، آمایش محیط، 10 (37)، صص 167-194.
هاشمی، محمدرضا و اسماعیل شیعه و حسن ذبیحی (1399) مکان یابی موقعیت پردازههای محرک توسعه در بافتهای ناکارآمد شهری (مورد پژوهی ناحیه2 منطقه 18 شهرداری تهران)، مجله باغ نظر، دوره17، شماره 84.
Aitani, K. & Kedar Sathaye, V (2017) New York High Line as urban catalyst: Impact to neighborhood, , City and Territory in the Globalization Age Conference Proceedings, 24th ISUF International Conference, September.
Aleha A, Zahra SM, Qureshi S, Marri SA, Siddique S and Hussain SS (2023) Urban void as an urban catalyst bridging the gap between the community, Frontiers in Built Environment, pp 01-15.
Bloc, T., & Paredis, E (2013) Urban Development Projects Catalyst for Sustainable Transformations: the Need for Entrepreneurial Political Leadership, Journal of Cleaner Production, Centre for Sustainable Development, Department of Political Science, Ghent University, Poel 16, 9000 Gent, Belgium, 50, pp. 181-188.
Davis, J (2009) Urban catalysts in theory and practice, Arq: Architectural Research Quarterly, 13 (3-4) , pp. 295-306.
Donada, J., Santasusagna, A., Rode, S., and Teresa Vadri, M (2020) Bridging the gap between city and water: a review of urban-river regeneration projects in France and Spain, Sci, Total Environ, 700, 134460. doi: 10.1016/j.scitotenv.2019.134460
Elseragy, A., & Elnokaly, A (2018) Heritage-Led Urban Regeneration as a Catalyst Sustainable Urban Development, Heritage and Economics, 6th International Conference on Heritage and Sustainable Development, Granada, Spain.
Ertan, T & Egercioglu, Y (2016) Historic city center urban regeneration: case of Malaga and Kemeralti, Izmir, Procedia – social and behavioral sciences, Vol 223, pp. 601 - 607.
Finmark, T (2006) Working in Home: A Guidebook for Working Women and Homemakers, Corpcom Services Sdn, Bhd Publication, Singapore.
Giont, Benoit (2010) Urban Regeneration in Europe7 State of the art and Perspectives, Department of Civil and Environment Engineering, Chalmers University, Goteborg.
Glackin, Stephen, Magnus Moglia, and Peter Newton (2022) "Working from Home as a Catalyst for Urban Regeneration" Sustainability 14, no. 19.
Kana, K (2012) An experiment in urban regeneration using culture and art in Senba, Osaka’s historic urban center, with a focus on the regeneration of urban space, City, Culture and Society, 3 (2), 151-163.
Kim, J.Y.; Kim, J.H.; Seo, K.W (2023) The Perception of Urban Regeneration by Stakeholders: A Case Study of the Student Village Design Project in Korea, Buildings 2023, 13, 516.
Leinberger, Ch., & Loh, T (2018) Catalytic Development: (Re)creating Walkable Urban Places, NW Washington, DC: The Brookings.
Li, Y., Ge, Y., Tan, Y., Peng, X., & Huang, Q (2021) On the activation strategy of villages and towns from the perspective of catalyst- take jingfu town, santai county, mianyang city as an example, IOP Conference Series.Earth and Environmental Science, 643 (1).
Lundqvist, M (2007) Sustainable Cities in Theory and Practice A Comparative Study of Curitiba and Portland.
Mccormick, K. S., Anderberg, L. C., & Neij, L (2013) Advancing Sustainable Urban Transformation, Journal of Cleaner Production, 50, pp. 1–11.
Nematikutenaee, N., Salami, F., Asadian, F (2018) Urban Catalyst: Concepts and Requirements.Geography (Quarterly Journal of the Iranian Geography Society), 15 (55) , pp. 321-336.
Oswalk, P. Overmeyer, K. Misselwitz, P (2014) Urban Catalyst: The Power of Temporary Use, Dom Publisher, ISBN 978-3-86922-261-5.
Qazimi, S (2014) Sense of Place and Place Identity, European Journal of Social Sciences Education and Research.1 (1), 306, DOI: 10.26417/ejser.v1i1, pp. 306-310.
Roberts, P. W. & Sykes. H (2000) Urban Regeneration: A hand book, London.
Roger, w (2006) Encyclopedia of the City, Published in the Taylor & Francis e Library.
Salim, M., Peng, X., Almaktary, S., & Karmoshi, S (2017) The Impact of Citizen Satisfaction with Government Performance on Public Trust in the Government: Empirical Evidence from Urban Yemen, Open Journal of Business and Management, 2017, 5, pp. 348-365.
Sarkheyli, E., & Zakerhaghighi, K (2021) Identification, Dimension and Evaluation of Catalytic Projects in Tehran, Iran, Environmental Science & Sustainable Development, 6 (1), 38–51, https: //doi.org/10.21625/essd.v6i1.790.
Sarvar, R., & Nematikutenaee, N (2019) Urban Catalyst-A Strategy for Urban Development Planning and Management.Islamic Azad university, Science and Research Branch, Tehran, Iran, ISBN: 978-964-10-5694-2.
Shu-Yang, F., Bill, F., & Raymond, C (2004) Principles and Practice of Ecological Design, Environmental Reviews, 12 (2), 97-112, DOI: 10.1139/a04-005.
Torres, A (2019) Riverbank regeneration and the Creationof Open-air Spaces Shared by Tourists and Residents in lisbon, Portugal, Journal of Urban Regeneration and Renewal , 12 (4) , pp. 324-335.
Xiaoliang. C, Hong Zhu, Zhenjie Yuan (2020) The cultural politics of urban regeneration in Guangzhou, China Cities.
Xuili. G & Maliene, V (2021) A Review of Studies on Sustainable Urban Regeneration, ASC 2021, 57th Annual Associated Schools of Construction International Conference, Volume 2, 2021, pp. 615-625.
Zhang, T., & Dong, H (2008) Human- centred Design: an Emergent Conceptual Model, Include2009, Royal College of Art, April 8-10, 2009, London Include2009 Proceedings.
[1] . Anum Aleha
[2] . Stephan Glackin
[3] . Yuanyuan Li
[4] . Leinberger & loh
[5] . Elseragy & Elnokaly
[6] . محدوده ذکر شده بر اساس آخرین مطالعات طرح بازآفرینی شهر کوهسار در اردیبهشت ماه 1402 به تصویب رسیده است.
[7] . منبع: طرح جامع شهرکوهسار، 1392