واکاوی مضامین بنیادین الگوی حکمرانی اسلامی در مدیریت شهری: شهر تهران
محورهای موضوعی : مفاهیم بنیادین در شهرسازی و معماری اسلامی
1 - استاديار گروه گردشگري، دانشکده گردشگری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ايران
کلید واژه: حکمرانی اسلامی, مدیریت شهری, توسعه پایدار, عدالت و مشارکت شهروندی.,
چکیده مقاله :
حکمرانی، علم ساماندهی و تنظیم روابط متقابل دولت و جامعه در دستیابی به اهداف متصور برای کشور، شهر یا سازمان است. بر این اساس هر جامعه، شهر یا سازمانی باید مبتنی بر اهداف، نوع روابط و ارزشها و نگرشهای خود، الگوی مطلوب و مؤثر حکمرانی را تبیین نماید. در این تحقیق تلاش شده تا به شیوۀ کیفی و با مصاحبه، عوامل، مؤلفهها و شاخصهای حکمرانی اسلامی در مدیریت شهری تهران از ديدگاه مديران ارشد شهرداري، واکاوی و استخراج شود. این تحقیق با روش کیفی (تحلیل مضامین) و انجام مصاحبههای نیمهعمیق با تعداد سی نفر از خبرگان، مدیران، اساتید و کارشناسان متخصص در حوزۀ مرتبط با مسائل شهری انجام پذیرفته است. نتایج نشان میدهد که اصول، چارچوب و فرایندهای حکمرانی اسلامی در برخی مؤلفهها، متفاوت از الگوهای رایج جهانی حکمرانی است. چارچوب الگوی حکمرانی اسلامی شهر تهران شامل هشت عامل اصلی مشارکتطلبی، شفافیت و کنترل فساد، ظرفیتسازی برای توسعه، قانونگرایی، رهبری و حرکت جهادی، انصاف و عدالتمحوری، کارآیی (اثربخشی)، مسئولیتپذیری و پاسخگویی است. در الگوی حکمرانی اسلامی باید زمینههای تعمیق عقلانیت و تزکیه نفس، رشد اخلاق و معنویتگرایی دینی، تعالی و سعادت انسان، کمال مادی و معنوی و گسترش سبک زندگی اسلامی همراه با نشاط و ایمنی فراهم آید. همچنین بازوی اصلی حکمرانی اسلامی درباره رابطۀ حکومت و مردم، حداکثرسازی مشارکت شهروندان و استفاده از نظرهای آنها در حوزههای تصمیمسازی و تصمیمگیری و ایجاد شرایط مناسب برای توسعه و تعالی انسان است.
Analysis of Fundamental Themes of the Islamic Governance
Model in Urban Management: Tehran City
Behrooz Badkoo*
Governance is the systematic organization and regulation of the relationships between the government and society to achieve objectives. This study explores the fundamental themes and components of the Islamic governance model in urban management, with a focus on Tehran. The main approach for analysis is thematic analysis of semi-structured interviews with 30 experts and managers. Findings indicate that the principles and processes of Islamic governance differ from common global models in some components and are based on divine principles, spirituality, justice, honesty, rule of law, active citizen participation, and Jihadi management. This model emphasizes not only economic and social development but also deepening rationality, moral growth, spirituality, human excellence, and promoting an Islamic lifestyle.
Keywords: Islamic Governance, Urban Management, Sustainable Development, Justice, Citizen Participation.
Introduction
Good urban governance, as a key principle of sustainable development, plays a vital role in improving citizens’ quality of life. With increasing urban populations and the complexities of city growth, there is a need for a comprehensive model of effective urban governance (Dabbirzadeh et al., 1403) In Islamic societies, the Islamic governance model is proposed as a superior alternative to the Western materialistic paradigms, which are often promoted by global organizations. Unlike Western paradigms, Islam offers profound insights into human nature and existential relationships, along with a value-based and normative system for a desirable human life—challenging the prevalent materialistic and secular notions (Refiyian et al., 1401: 24). Urban governance systems are responsible for implementing programs, decisions, and policies aimed at improving the interests of all citizens and are regarded as participatory processes for development (Sabzehie et al., 1400: 117).
Among Iranian cities, Tehran, due to its strategic importance can serve as a prominent example for illustrating and implementing a successful Islamic governance model in urban management. Based on this, and considering the following factors, Tehran city can act as a pioneering case for Islamic governance. Accordingly, the Tehran Municipality was selected as the case study for this research. The main aim of the study is to identify the fundamental themes of the Islamic governance model in urban management within Tehran Municipality. The primary research question is: What are the indicators, components, and levels of Islamic governance from the perspective of senior managers in Tehran Municipality?
Theoretical Foundations
In the theoretical literature, four models of urban governance have been identified: managerial governance, participatory governance, growth-oriented governance, and welfare governance. These models collectively encompass a comprehensive range of governance styles observed across various countries and cities worldwide.
Managerial governance involves local governments assuming the primary responsibility for meeting the needs and desires of citizens and residents. This is achieved through the direct provision and delivery of services by entities overseen by municipal authorities and local management structures.
Participatory governance, predominantly observed in developed European countries, emphasizes the active involvement of diverse groups and stakeholders in urban management. This model requires participation at multiple levels of policymaking, planning, and operational implementation, involving various public, governmental, and private organizations.
Growth-oriented governance focuses on fostering close and reciprocal interactions and collaborations between the private and public sectors. Establishing such partnerships necessitates the precondition of suitable political institutions at local, regional, and national levels, conducive to facilitating effective cooperation.
Welfare governance prioritizes the creation of public welfare through national and local governments. Under this model, the primary strategy involves securing extensive resources and facilities by the national government and allocating them to cities and regions to meet the needs and desires of local citizens and residents.
Research Methodology
Initially, a library research approach was employed, collecting necessary information from accessible documentary and electronic sources—including books, articles, projects, previous studies, national and local laws, such as the country's five-year development plans, and Tehran Municipality’s programs. The statistical population for the field survey consisted of senior managers and planners of Tehran. A sample of 30 participants was selected based on the theoretical saturation method, using purposive sampling. Data analysis of the interviews was conducted qualitatively through thematic or code-based analysis using MAXQDA software.
Findings
Based on the research findings, an initial set of 120 codes was systematically reduced to 30 subcategories. These subcategories were further condensed into core themes that constitute the Islamic governance model. The main themes include empowerment, long-term planning, organization, institutionalization, courage, evaluation, accountability, public participation, autonomy and freedom of choice, equality, consultation, self-awareness, avoidance of rent-seeking behavior, honesty and integrity, legality, adherence to law, influence, advocacy, efficiency, effective management, sacrifice and bravery, round-the-clock effort, spiritual leadership, entrepreneurial spirit, integrity, fairness, spatial justice, and justice.
In the third stage of analysis, the thematic analysis method was employed to transform the subcategories into overarching core themes. During this phase, the 30 subcategories were further distilled into eight principal themes, which serve as the foundational elements of the Islamic governance model in the Tehran Municipality. These core themes include facilitation of development, responsibility and accountability acceptance, fostering participatory and autonomous environments, transparency and honesty in actions, strict adherence to law, efficiency in operations, jihadist leadership, and fairness coupled with spatial justice. Based on this framework, the fourth stage involved identifying the central organizing theme of the research, which was derived from the set of eight main themes. This overarching theme is designated as "Islamic Governance in Urban Management of Tehran."
Results
Islamic governance comprises a set of principles, frameworks, and processes that collectively enhance urban management performance in Tehran. The core principles of Islamic governance stem from divine worldview and spirituality and serve as its foundation. Its framework emphasizes citizen participation, transparency, and anti-corruption measures. The processes facilitating this framework include digitalization, continuous and accurate supervision and evaluation, along with managers’ honesty and integrity
According to the identified principles and framework, the ultimate goal of Islamic governance encompasses creating a development-enabling environment, accepting responsibility and accountability, fostering participatory and transparent spaces, rule of law, efficiency, Jihadi management, and justice and fairness. The primary arm of Islamic city governance regarding the relationship between government and citizens is maximizing citizen participation, incorporating their opinions into decision-making processes, and creating conditions conducive to human development and excellence.
References
Dabirzadeh, Shahrivar, Shafiei, Mahmoud, Mirmousavi, Seyed Ali. (2005). Analysis of the Themes in the Realization of the Model of Good Urban Governance (Case Study: Tehran Municipality). Iranian-Islamic Urban Studies, 57(15), 69-89. https://iic.ihss.ac.ir/Article/49111.
Elder, N., A. H. Thomas, and D. Arter (1982) The consensual democracies? The government and politics of the Scandinavian states. Oxford, UK: Martin Robertson
Ghasemi Siyani, Mohammad; Ghasemi, Iraj; Heydari, Hossein. (2020). Developing a Conceptual Framework for Neighborhood-Based Participatory Planning in Iranian Cities: Case Studies of Sirus, Javadiyeh, and Haft Chenar Neighborhoods in Tehran. Iranian-Islamic Urban Studies, 11(41), 41-83. https://doi.org/10.1001.1.2228639.1399.11.41.4.3
Ghazizadeh, Alireza. (2021). The Governance Gap in Iran’s Islamic Republic Information System. Strategic Studies, 24(4), 155-185. https://sid.ir/paper/1008725/fa
Ghandhari, Mohammad; Andelib, Alireza; Zahrasaberi, Zahra Sadat Saeideh. (2024). Urban Governance Indicators Based on Islamic Principles. Geographical Research Quarterly, 39(3), 329-337. http://georesearch.ir/article-1-1632-fa
Jones, B. D., and L.W. Bachelor (1986) The sustaining hand: Community leadership and corporate power. Lawrence: University Press of Kansas.
Keating, M. (1991) Comparative urban politics. Aldershot, UK: Edward Elgar.
Mollenkopf, J. H. (1983) The contested city. Princeton, NJ: Princeton Univ, Press.
Sabzeh-ei, Mohammad Taqi; Begi, Milad; Mobaraki, Mohammad; Afshar Kohanjoo, Javad. (2021). Strategic Research on Iranian Social Issues (Strategic Research on Security and Social Order). Strategic Studies Quarterly, 10(3), 117-141. https://doi.org/10.22108/srspi.2025.142322.2019
Salminen, Ari (2010) Ethical Governance A Citizen Perspective VAASAN YLIOPISTON,
Refiyian, Mohsen; Mehrabi, Mehrab; Khodor Daryanord. (2022). Evaluation of the Status of Indicators of Islamic Governance Model in Iran’s Urban Management System. Islamic Management Quarterly, 30(3), 1-28. https://doi.org/10.1001.1.22516980.1401.30.6.6.5
Rangriz, Hassan. (2023). Designing an Islamic Governance Model Based on Religious Teachings. Islamic Revolution Research Journal, 13(46), 1-21. https://doi:10.22084/rjir.2022.26751.3534
* Assistant Professor, Department of Tourism, Faculty of Tourism, University of Science and Culture, Tehran, Iran.
b.badkoo@usc.ac.ir
https://orcid.org/0009-0005-6581-0041
باقری، اشرفالسادات (1386) نظریههایی درباره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی، انتشارات امیرکبیر.
پورجعفر، محمدرضا و علی پورجعفر و سیما صفدری (1393) «انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخصسازی در راستای شهری آرمانی- اسلامی»، پژوهشهای معماری اسلامی، شماره 8، صص 1-17. http://jria.iust.ac.ir/article-1-269-fa.html .
پورمحمدی، مرضیه و سید محسن حبیبی و سید حسین بحرینی و زهره داودپور (1401) «رد نظریه شهر اسلامي به عنوان فرم»، باغ نظر، سال نوزدهم، شماره 107، صص 99-110. https://1022034/BAGH/2021.256752.4710 .
حاجی علیزاده، جواد و چمران موسوی و عطااله زرافشان (1395) «تحلیلی بر همبستگی بین الگوی حکمروایی شایسته شهری و میزان مشارکت شهروندی (مطالعه موردی شهر شیراز)»، نشریه فضای جغرافیایی، دوره شانزدهم، شماره 54، صص 237-260. https://sid.ir/paper/500428/fa.
درخشه، جلال و سید مهدی موسوینیا (1397) «مؤلفههای حکمرانی شایسته در سیرۀ حکومتی پیامبر اسلام(ص)»، پژوهشهای علم و دین، دوره نهم، شماره 1، صص ۱-۲۸. https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_3245_f59057b5e0c0c63588267ca0cbc4076a.pdf.
رضایی، حسن و روح الله دهقانی و مهرداد کیانپور (1394) طراحی و تبیین مؤلفهها و شاخصهای اساسی حکمرانی اسلامی (دولت معیار)، مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری تهران، بیجا. رفیعیان، محسن و محراب محرابی و دریانورد خضر (1401) «ارزیابی وضعیت شاخصهای الگوی حکمرانی اسلامی در نظام مدیریت شهری ایران»، فصلنامه مدیریت اسلامی، شماره 3 (پیاپی 30)، صص 1-28. 20.1001.1.22516980.1401.30.6.6.5 .
: https://doi زارعی، مجتبی و وحید آرایی (1400) «واکاوی و نقد الگوی حکمرانی خوب؛ تبیین شاخصهای حکمرانی اسلامی مبتنی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی پژوهشهای انقلاب اسلامی، دوره دهم، شماره 2، شماره پیاپی 37، تابستان، صص 7-25. https://doi.org/20.1001.1.23222573.1400.10.2.1.3.
سبکتکین ریزی، قربانعلی و مجید روهنده و سید محمد سباطیان و احمد جعفری (1395) «رضایتمندی و مشارکت سیاسی- اجتماعی (مطالعه موردی: شهروندان شهر کرج)»، جامعهشناسی کاربردی، سال بیست¬وهفتم، شماره 3، صص ۹۷-116. http://doi:10.22108/jas.2016.20498.
سبزهای، محمدتقی و میلاد بگی و محمد مبارکی و جواد افشار کهن (1400) «پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران (پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی)»، دوره دهم، شماره 3، صص 117-141. https://doi.org/10.22108/srspi.2025.142322.2019 سیمبر، رضا و آزیتا ملکی (1398) «بایستههای حکمرانی و ایماژهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بینالملل»، سیاست جهانی، سال هشتم، شماره 4 (پیاپی 30)، صص 267-300. https://sid.ir/paper/967644/fa.
صالحنیا، علی و رضا احمدی (1401) «شناسایی و اولویتبندی چالشهای حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، سال بیست¬وپنجم، شماره 1 (95 پیاپی)، صص 89-126. https://20.1001.1.17350727.1401.25.95.4.1.
عابدی درچه، محسن (1402) «مردمیسازی حکمرانی متعالی در اندیشه و راهبر امامین انقلاب اسلامی»، فصلنامه تخصصی حکمرانی متعالی، سال دوم، شماره 4، صص 68-106.
عمرانزاده، بهزاد و علی ماهوش محمدی ورنوسفادرانی (1403) «مقایسه و ارزیابی سطح برخورداری محلات کلانشهر تهران از امکانات و خدمات محلهای از منظر عدالت فضایی»، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال پنجاه¬وششم، شماره 15، صص 101-131.
فرزین پاک، شهرزاد (1383) «آموختنیهای شهر، حکمرانی خوب چیست»، فصلنامه شهرداریها، سال ششم، شماره 69. https://sid.ir/paper/444916/fa.
فلاحت، سمیه (1390) «برساخت مفهوم «شهر اسلامی»»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال اول، شماره 3، صص 35-45. https://sid.ir/paper/177339/fa.
قاسمی سیانی، محمد و ایرج قاسمی و حسین حیدری (1399) «تدوین چارچوب مفهومی برنامهریزی مشارکتی محلهمحور در شهرهای ایرانی (مطالعه موردی: محلههای سیروس، جوادیه و هفتچنار شهر تهران)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال یازدهم، شماره 41، صص 41- 83. 20.1001.1.2228639.1399.11.41.4.3https://doi.org/.
قاضیزاده، علیرضا (1400) «شکاف حکمرانی در نظام اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، سال بیست-وچهارم، شماره 4 (94 پیاپی)، صص 155-185. .
https://sid.ir/paper/1008725/fa قندهاری، محمد و علیرضا عندلیب و زهراسادات سعیده زرآبادی (1403) «شاخصهای حکمروایی شهری بر اساس اصول دین اسلام»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی¬ونهم، شماره ۳، صص ۳۲۹-۳۳۷. http://georesearch.ir/article-1-1632-fa.html .
کلانتری خلیلآباد، حسین و مهدی حقی و محسن دادخواه (1393) «مؤلفههای اجتماعی الگوی شهرسازی ایرانی و اسلامی»، فصلنامه نقش جهان، سال چهارم، شماره 1، صص 17-26. https://doi.org20.1001.1.23224991.1393.4.1.6.0 .
/ لیریائی، لیلا و حسن اسماعیلزاده و رومینا سیاحنیا (1403) «حکمروایی خوب؛ ابزاری برای توسعه پایدار مناطق حفاظتشده (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده اشترانکوه لرستان)»، پژوهشهای محیطزیست، شماره 30، صص 249-266. . https://doi:10.22034/eiap.2025.217511.
مسعودیپور، سعید (1404) «درآمدی بر حکمرانی مدیریت آسیب اجتماعی تکدیگری بر اساس آموزههای دینی»، مطالعات حکمرانی اسلامی، سال اول، شماره 1، صص 167-213. doi: 10.22081/jislamicgo.2025.71113.1011 .
https:// لیتکوهی، ساناز و سپیده سنجری (1393) «مقایسه معیارهای کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر و مفاهیم استخراج شده درخصوص شهر اسلامی بر مبنای علل چهارگانه معماری»، پژوهشهای معماری اسلامی، سال اول، شماره 2، صص 41- 64. .
http://jria.iust.ac.ir/article-1-144-fa.html مولایی، اصغر (1399) «واکاوی اصول و راهبردهای تحقق شهر ایرانی- اسلامی»، مطالعات مدیریت راهبردی، شماره 44، صص 1-18.
20.1001.1.22286853.1399.11.44.1.6 نقیزاده، محمد (1389) «تأملی در چیستي شهر اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 1، صص 84-105.
Elder, N., A. H. Thomas, and D. Arter (1982) The consensual democracies? The government and politics of the Scandinavian states. Oxford, UK: Martin Robertson. 0855204230, 9780855204235.
Jones, B. D., and L.W. Bachelor (1986) The sustaining hand: Community leadership and corporate power. Lawrence: University Press of Kansas. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-349-14408-2_11.
Keating, M. (1991) Comparative urban politics. Aldershot, UK: Edward Elgar. .
Lehtonen, T. (2010) Ethical governance from a citizen’s point of view: a Care-Ethical approach. Ethical Governance: A Citizen Perspective, Public Management, 39, 28-41. .
Mollenkopf, J. H. (1983) The contested city. Princeton, NJ: Princeton Univ, Press. .
Salminenو Ari (2010) Ethical Governance A Citizen Perspective VAASAN YLIOPISTON JULKAISJA https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-476-328-8. https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-476-328-8.
Seyyed Baqeri, S. K. (2023) The Place of the Right of Criticism in Islamic Governance from the Perspective of the Holy Qur'an. Governance in the Quran and Sunnah, 1(0), 64-92. Doi:10.22081/JGQ.2023.74921. . Doi:10.22081/JGQ.2023.74921.
Yin, Robert. K. (2016) Qualitative Research from Start to Finish. Second Edition, the Guilford Press. https://eli.johogo.com/Class/Qualitative%20Research.pdf.
. https://eli.johogo.com/Class/Qualitative%20Research.pdf.