• صفحه اصلی
  • ارزیابی فناوری در معماری مجتمع¬های مسکونی دوره معاصر (نمونه موردی: مجتمع¬های شهر تهران از دوره پهلوی تا امروز)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 1400071731734 بازدید : 4498 صفحه: 75 - 90

20.1001.1.2228639.1401.12.47.2.4

نوع مقاله: پژوهشی

ارزیابی فناوری در معماری مجتمع¬های مسکونی دوره معاصر (نمونه موردی: مجتمع¬های شهر تهران از دوره پهلوی تا امروز)

محورهای موضوعی : کاربست پایه‌های شهرسازی و معماری اسلامی در معماری معاصر

سونیا سیلوایه 1 , عباس غفاری 2 * , مازیار آصفی 3 , عباس‌ یزدانفر 4

1 - دانشجوی دکتری معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران
3 - استاد گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران
4 - دانشیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/07/17 تاریخ پذیرش : 1401/11/18 تاریخ انتشار : 1401/12/20

کلید واژه: فناوری, مجتمع مسکونی, دوره پهلوی, دوره انقلاب اسلامی, شهر تهران.,

چکیده مقاله :

معماری مسکونی در ایران و خصوصا در تهران، از اوایل پهلوی، دستخوش تغییراتی در ساختار کالبدی-کاربردیشد، به نحوی که، بناهای تک واحدی به مجتمع های آپارتمانی با زندگی عمودی تبدیل شدند. در این میان، یکی از مهترین عوامل موثر در این تحولات، فناوری حاصل از انقلاب صنعتی می باشد که به عنوان عاملی قدرتمند، تحولات وسیعی را ایجاد نموده است. امروزه بناها به واسطه توسعه تجهیزات و مصالح جدیدتر، با تحولات ساختاری زیادی و ارزش گذاری های متفاوتی مواجه شده اند کهاین پژوهش بازتاب اثرگذاری فناوری بر معماری مجتمع های مسکونی در دوره معاصر و طی دو بازه زمانی پهلوی و انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار داده است. در این راستا، در بخش نظری با رویکرد کیفی و مطالعات کتابخانه ای و با بهره گیری از روش تحلیلی-توصیفی، چهارچوب نظری ارائه شد و سپس با مطالعات میدانی و تدوین پرسشنامه، چهارچوب نظری از طریق برنامه آماری SPSSارزیابی و تحلیلشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که؛ میان متغیر مستقل سخت ابزار(با سه بعد رفاهی، امنیتی و تنوع-تجمل) از بحث «فناوری» با سه بحث محوطه-نما، معماری داخلی-پلان و تزئینات از متغیر «مجتمع مسکونی» رابطه نسبتا ضعیفی در دوره پهلوی وجود داشته است در حالی که در دوره انقلاب اسلامی این رابطه قوی تر است و به شدت احساس می شود. بدین معنی که در دوره پهلوی تغییرات در سخت ابزار می تواند تا حدودی در مجتمع مسکونی نیز تأثیرگذار باشد. اما برای بازه زمانی انقلاب اسلامی، این رابطه بیشتر به چشم می آید، به نحوی که شدت این رابطه در دوره پهلوی با میانگین۲۰۷/۰ و در دوره انقلاب اسلامی با میانگین۳۹۰/۰ می باشد که در میان مسئله قابل ملاحظه؛ اهمیت بالاتر بحث «معماری داخلی/پلان» در هر دو دوره مذکور نسبت به دو بحث دیگر یعنی «تزئینات داخلی» و « محوطه/نما» در معماری مجتمع ها می باشد.

چکیده انگلیسی:

Residential architecture in Iran, and especially in the city of Tehran, has been changing since the beginning of the Pahlavi government. that, this developments were incomplete and led to the conversion of traditional, single-unit buildings into apartment complexes with vertical living. In the meantime, one of the most important factors influencing these developments is the new technologies resulting from the industrial revolution, which as a powerful factor, has in turn created undesirable developments. Because today, despite the fact that buildings have become more suitable and better due to the development of newer equipment and materials, it has adopted an intimate and inhumane design process. Therefore, this study reflects the impact of technology on the architecture of residential complexes in the contemporary period and during the two periods of Pahlavi and the Islamic Revolution, to achieve this, in the theoretical part with a qualitative approach and library studies and using the analytical-descriptive method, a theoretical framework is provided. In the practical part, the mentioned theoretical framework is evaluated through SPSS statistical program and finally personal analysis by field studies and questionnaire compilation. The research findings indicate that; there is a relatively weak relationship between the independent variable of "hard tools" from the discussion of technology and dependent variable of "residential complex" in the Pahlavi period compared to the period of the Islamic Revolution, but for the period of the Islamic Revolution, this relationship is more visible and stronger. So that the intensity of this relationship in the Pahlavi period with an average of 0.207 and in the Islamic Revolution with an average of 0.390. Among the significant issues; the important of "interior architecture/plan" in both mentioned periods is higher than the other two discussions, i.e. "interior decoration" and "area/ facade" in the architecture of complexes.

منابع و مأخذ:

انصاری، حمیدرضا (۱۳۹۵)، تحلیلی بر معماری معاصر ایران، تهران، سبزان.
بحرینی، حسین (۱۳۹۶) تجدد، فراتجدد و پس از آن در شهرسازی، تهران، دانشگاه تهران.
بمانیان، محمدرضا (۱۳۸۸)،«ایدئولوژی و فناوری»، مجله منظر، ۱(۴)، صص ۶۸- ۶۹.
باور، سیروس (۱۳۸۹) نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران، تهران، فضا.
بانی مسعود، امیر (۱۳۹۸) معماری معاصر ایران؛ در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، تهران، هنر معماری قرن.
پرویزی، الهام؛ محمدجواد مهدوی نژاد، و محمدرضا بمانیان (۱۳۹۴) «بررسی نحوه کیفیت ورود فناوری در تاریخ معماری مدرن»، آرمانشهر، ۱۵، صص ۱- ۴.
تقی¬زاده، کتایون (۱۳۸۸)،«فقر تکنولوژی در صنعت ساخت»،مجله منظر، ۱(۴)، صص ۷۶- ۷۷.
حمزه¬نژاد، مهدی، زهرا رسولی، و سیدعباس یزدانفر (۱۳۹۴)«ویژگی¬های آرمانی معماری انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، ۱۲ (۴۱)، صص ۱۳۱- ۱۴۸.
رهنمایی، محمدتقی و پراوانه شاه¬حسینی (۱۳۹۳) فرآیند برنامه¬ریزی شهری ایران، ، تهران، سمت.
ضرغامی، اسماعیل (۱۳۹۶) نظریه پایداری اجتماعی و مجتمع¬های مسکونی، تهران، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
عینی¬فر، علیرضا و آزاده آقالطیفی (۱۳۹۰) «مفهوم قلمرو در مجموعه¬های مسکونی»، هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، ۴۷، ۱۷- ۲۸.
فیضی، محسن و مریم اسماعیل¬دخت (۱۳۹۴) «بازشناسی تحلیلی تکنولوژی¬های نوین ساخت جهت هویت-بخشی به بناهای معماری با رویکرد زمینه¬گرایی»، مدیریت شهری،۳۸، صص ۱۷۳- ۱۹۵.
قبادیان، وحید (۱۳۹۵) سبک¬شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران، تهران، علم معمار.
معظمی، منوچهر و عیسی حجت (۱۳۹۶) «ریشه¬های گسست و گم¬گشتگی فرهنگی در معماری معاصر ایران»، آرمانشهر، ۱۰ (۲۱)، صص ۱۰۳- ۱۱۲.
‌ Biddulph, Mike (2016) Introduction to residential layout. Amsterdam: Architectural Press.
Fukuyama, F. (2012) The end of history and the last man. (20 nd.). New York: Free Press.
Grover, Ravi B. (2019) The relationship between science and technology and evolution in methods of knowledge production. Journal of History of Science 54 (1): 50-68.
Mccloy, Don (2014) Technology: Made simple. London: Heinemann.
Murphie, A., & Potts, J. (2017) Culture and Technology. London: In Palgrave.
Scharff, Robert C., & Val, D. (2014) Philosophy of Technology: the technological condition: An Anthology. United State: Blackwell Publishing.
Tang, Xinyuan, Li-Jen Kuo, Xuejun Ji, and Erin McTigue. (2018) A critical examination of the relationship among research, theory and practice: Technology and reading instruction. Journal of Computers & Education (125): 62-73.
متن کامل:


فصلنامه علمي «مطالعات شهر ایرانی اسلامی»

شماره چهل و هفتم، بهار 1401: 29- 1

تاريخ دريافت: 17/07/1400

تاريخ پذيرش: 18/11/1401

نوع مقاله: پژوهشی

ارزیابی فناوری در معماری مجتمع­های مسکونی دوره معاصر 1

(نمونه موردی: مجتمع­های شهر تهران از دوره پهلوی تا امروز)

سونیا سیلوایه2

 عباس غفاری3

مازیار آصفی4 

عباس یزدانفر5

چکیده

معماری مسکونی در ایران و خصوصا در تهران، از اوایل پهلوی، دستخوش تغییراتی در ساختار کالبدی-کاربردیشد، به­نحوی که، بناهای تک واحدی به مجتمع­های آپارتمانی با زندگی عمودی تبدیل شدند. در این میان، یکی از مهترین عوامل موثر در این تحولات، فناوری­ حاصل از انقلاب صنعتی می­باشد که به­عنوان عاملی قدرتمند، تحولات وسیعی را ایجاد نموده است. امروزه بناها به­واسطه توسعه تجهیزات و مصالح جدیدتر، با تحولات ساختاری زیادی و ارزش­گذاری­­های متفاوتی مواجه شده­اند کهاین پژوهش بازتاب اثرگذاری فناوری بر معماری مجتمع­های مسکونی در دوره معاصر و طی دو بازه زمانی پهلوی و انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار داده است. در این راستا، در بخش نظری با رویکرد کیفی و مطالعات کتابخانه­ای و با بهره­گیری از روش تحلیلی-توصیفی، چهارچوب نظری ارائه شد و سپس با مطالعات میدانی و تدوین پرسشنامه، چهارچوب نظری از طریق برنامه آماری SPSSارزیابی و تحلیلشد. یافته­های پژوهش بیانگر آن است که؛ میان متغیر مستقل سخت­ابزار(با سه بعد رفاهی، امنیتی و تنوع-تجمل) از بحث «فناوری» با سه بحث محوطه-نما، معماری داخلی-پلان و تزئینات از متغیر «مجتمع مسکونی» رابطه نسبتا ضعیفی در دوره پهلوی وجود داشته است در حالی­که در دوره انقلاب اسلامی این رابطه قوی­تر است و به­شدت احساس می­شود. بدین معنی که در دوره پهلوی تغییرات در سخت­ابزار می­تواند تا حدودی در مجتمع مسکونی نیز تأثیرگذار باشد. اما برای بازه زمانی انقلاب اسلامی، این رابطه بیشتر به­چشم می­آید، به­نحوی که شدت این رابطه در دوره پهلوی با میانگین۲۰۷/۰ و در دوره انقلاب اسلامی با میانگین۳۹۰/۰ می­باشد که در میان مسئله قابل ملاحظه؛ اهمیت بالاتر بحث «معماری داخلی/پلان» در هر دو دوره مذکور نسبت به دو بحث دیگر یعنی «تزئینات داخلی» و « محوطه/نما» در معماری مجتمع­ها می­باشد.

واژگان کلیدی: فناوری،مجتمع مسکونی، دوره پهلوی، دوره انقلاب اسلامی، شهر تهران.

 

 

مقدمه

 

[1] ۱. این مقاله برگرفته از رساله دکتری سونیا سیلوایه با عنوان «الگوی تعامل فناوری و سبک زندگی در معماری مجتمع­های مسکونی از دوره پهلوی اول تا امروز» است که به راهنمایی عباس غفاری (استاد راهنمای اول)، مازیار آصفی (استاد راهنمای دوم) و عباس یزدانفر (استاد مشاور) در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز می­باشد.

[2] * دانشجوی دکتری معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران           S.silvayeh@tabriziau.ac.ir

[3] ** نویسنده مسئول: دانشیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران          Ghaffari@tabriziau.ac.ir

[4] *** استاد گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران            Masefi@tabriziau.ac.ir

[5] **** دانشیار گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت تهران، ایران             Yazdanfar@iust.ac.ir

img0 

معماری ایران تا قبل از دوره معاصر، با تبعیت از روندی مشخص، به­صورت منطقی در جریان بوده است، اما از اواخر حکومت قاجار، سیر تحولی ناقصی را پشت سر گذراند که با ورود مدرنیسم، سرعت بیشتری نیز به­خود گرفت. به عقیده محققان؛ با ورود شاخص­های معماری مدرن به­ویژه در دوره پهلوی، سرگردانی در مصادیق مختلفی همچون عدم تبعیت از الگویی واحد، کاهش کیفیت بناها و یا سرعت در تنوع­بخشی به معماری بروز کرده است. (معظمی و حجت،۱۳۹۶: ۱۰۴). با وجود اینکه این تغییرات از دوره پایانی قاجار شروع شده بود اما سرعت این امر در دوره پهلوی اوج گرفت. (قبادیان، ۱۳۹۵: ۱۲۸). در این دوره، در برخی از شهرها و خصوصا در تهران، مدرنیته مبتنی بر تفکری خاص، بافت شهری را مورد توجه و تحولات خاصی قرار داد. (انصاری، ۱۳۹۵: ۵۵). از میان تحولات به­وجود آمده، تغییر نوع مسکن از بنایی تک واحد به آپارتمان­های چندطبقه و چند واحد، حائز اهمیت بیشتری است. زیرا با گسترش شهرنشینی، تولید انبوه مسکن و مجتمع­های مسکونی مورد توجه قرار گرفت. (ضرغامی، ۱۳۹۶: ۶۳). اما معماری و به­طور اخص معماری فضای مسکونی (و در اینجا معماری مجتمع­های مسکونی) از چهار بخش؛ -فرم (هندسه و شکل). –عملکرد (کاربری­ها). –فناوری (فرآیند ساخت، ایده و تفکر، مصالح، تکنیک و سیستم­ها). –فرهنگ و محتوا (مفاهیم و معانی مطرح شده در اثر) تشکیل شده­ است. (فیضی و اسماعیل­دخت، ۱۳۹۴: ۱۸۳)،که برای بررسی دقیق­تر، بحث فناوری در معماری مجتمع­های مسکونی به­عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در هویت­بخشی به مکان، مدنظر قرار گرفته است و مدعای پژوهش این است که فناوری روزآمد، طالب کالبد معماری ویژه­ای است که تا حدودی شکل ویژه­ای به آننیز می­بخشد و کیفیت بالاتر آن می­تواند به کیفیت بالاتر مسکن (در بعد بیرونی نظیر محوطه،نما و در بعد درونی نظیر معماری داخلی، تزئینات و چیدمان) ارتباط پیدا کند. لذا مسئله­ مورد بررسی، وضعیت معماری مجتمع­های مسکونی معاصر است زیرا امروزه، هرچند بناهای کاربردی­تریبه واسطه توسعه امکانات و ساخت مصالح ساخته شده­اند ولی فرآیند این طراحی، غیرصمیمی بودن را به ارمغان آورده است.

بررسی پیشینه، حکایت از خلا پژوهش­های کاملاً مرتبط با موضوع تحقیق حاضر دارد، اما در این میان، مطالعاتی صورت گرفته که می­تواند بنیادهای نظری مطالعه حاضر را پوشش دهد. در این خصوص باید به رساله­های دکتری اشاره داشت که به جنبه­های مختلفی از فناوری پرداخته است. در رساله شایانفر (۱۳۸۴)، بخش نخست آن مرتبط با مفهوم و بررسی تحولات دیدگاه­های فناوری می­باشد، در بخش دوم، تکنولوژی را همانند نوعی روش تفکر نسبت به جهان می­داند که به نقد آن پرداخته شده است. رساله دیواندری (۱۳۹۲)، ابعاد گوناگون فناوری بومی را بازشناخته، به­گونه­ای که می­توان تحت شرایط خاصی، این فناوری را در مسکن روستایی معاصر به­کار برد. در رساله تقی­زاده (۱۳۸۵)، نیز تلاش شده است به چگونگی روابط میان فناوری، فضای معماری و انسان با دیدگاه معماری متکی بر فناوری پی برده شود. همچنین باید از مقاله رحیم­زاده (۱۳۸۷)، نام برد که در به سه تعریف از معماری دست یافته است، در تعاریف اول و دوم، فناوری و معماری دو چیز مستقل با تأثیر یکی بر دیگری دانسته می­شوند، اما در حالت سوم، فناوری باعث ایجاد نحوه­ای از زندگی شده که حاصل آن معماری و فناوری مدرن می­باشد. تحصیلدوست (۱۳۹۱)، نیز به این مسئله نیز توجه دارد که برای محلی عمل کردن اما جهانی اندیشیدن نیازمند به دو امر؛ رشد جامعه و تبدیل تکنولوژی روزآمد به فناوری بومی و در دسترس می­باشد.

 

مبانی نظری

فناوری

همراستا با کلمه انگلیسی «تکنولوژی»  است که از نظر گراور؛ فناوری دانشی است که به ارائه تکنیک­ها و ابزار­ها می­پردازد. (Grover, 2019: 64). اما بنابر نظر تانگ؛ فناوری می­تواند دستیابی به مستندات اصولی پیشرفت و اهداف را تسهیل کند. (Tang and et al, 2018: 70). مکلوی فناوری را فرآیند به­کارگیری معلومات علمی و غیرعلمی به­قصد بهره­برداری­های عملی می­داند که همان صنعت تعبیر می­شود. (McCloy, 2014: 25). که در نهایت؛ جوامع از نظر شیوه دست­یابی به فناوری را می­توان به سه دسته تقسیم نمود. (تقی­زاده، ۱۳۸۸: ۷۶).

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\1.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۱: شیوه دستیابی به فناوری در جوامع مختلف (تقی­زاده،۱۳۸۸)

 

 

در طول تاریخ، فناوری نه­تنها خنثی نبوده، بلکه نتیجه نگرش­ها و انگیزه­های انسان­ها و جوامع مختلف با مزایا و معایب نسبی نیز بوده است. (بمانیان، ۱۳۸۸: ۶۸). در این میان، مورفی و پاتز در کتاب فرهنگ و فناوری، موارد مختلفی از نحوه تأثیر فناوری بر زندگی انسان را مطرح می­کنند که برجسته­ترین مورد تاریخی، تغییر جوامع از فئودالیسم به سرمایه­داری با بروز سطح جدیدی از قابلیت­های فناوری می­باشد. (Murphie& Potts, 2017). فوکویاما، نمونه مدرن­تری از فناوری را ارائه می­دهد، به­گونه­ای که در کشورهای توسعه یافته، ابزار مهمی جهت تحمیل فرهنگ به ملت­هایی با قدرت کمتر را فراهم می­کند. (Fukuyama, 2012: 45). امابه­طور کلی، مردم هم برای کارکردهای عملی و هم برای مزایای اجتماعی، فناوری­های جدید را می­پذیرفتند،لذا بررسی ارزیابی فناوری چالشی روبه فزونیاست که جوامع و مراکز تحقیقات جهت بهبود فناوری و در نتیجه حمایت از فناوری نو برای پیشرفت جامعه با آن مواجه هستند که همین مسئله، میزان اهمیت موضوع را مشخص می­کند.

 

فناوری و معماری

با توجه به میان­رشته­ای بودن دانش معماری و همچنین وابستگی آن به مباحث مادی، نیازمند به تبعیت از قوانین موجود در طبیعت است که در راستای این امر، ضرورت بهره­گیری از فناوری نمایان می­شود. در همین رابطه، در سطح غیرکلان (خرد) و غیرمحتوایی (اثر)، فناوری به شیوه­های مختلفی از جمله سیستم­های کالبدی، تاسیساتی و مصالح در آن نفوذ می­کند و تأثیرگذار است. (پرویزی و همکاران، ۱۳۹۴).

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\2.jpg 

 

 

 

 

تصویر ۲: نحوه ارتباط فناوری با معماری (پرویزی و همکاران، ۱۳۹۴)

اما در این پژوهش، با تمرکز بر دیدگاه ویتروویوس (معتقد به سه اصل استحکام (ایستایی و پایداری)، مفید بودن (کارایی) و ظرافت (زیبایی))، می­توان به ابعاد فناوری مرتبط با معماری دست یافت:

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\3.jpg 

 

 

 

        تصویر ۳: ارتباط معماری با عوامل آن

 

فناوری تمامی عناصر مادی و تجهیزات اطراف ما، نظیر بناهای ساخته شده با ابزار تکنولوژیک و ابزار رسانه­ای را دربرمی­گیرد، به­نحوی که پیشرفت روزافزون آن خصوصا در دوره معاصر، منجر به تغییرات وسیع از دوره پهلوی تا به امروز بوده است.در این خصوص، کلاین، فناوری را در چند سطح بررسی می­کند: ۱.ابزار تولید محصول یا خدمت خاص(ماشین­آلات تبدیل منابع به یک محصول خاص). ۲.ابزار طراحی و مهندسی (نرم­افزار طراحی و مهندسی برای محصولی خاص). ۳.ابزار تولید نرم­افزار تولید محصول (روشی است که از آن معادلات و علوم کاربردی تولید می­شود). وی، فناوری را در چند سطح می­بیند که رایج­ترین آن، ابزارهای ساخته شده (ماشین، کامپیوتر و..) هستند. در تلقی دوم منابع اولیه، نیروی انسانی متخصص و فرآیندهایی را که به تولید ابزارهای مورد نیاز (تلقی اول فناوری) می­انجامد، فناوری خوانده می­شود. در نگاهی عمیق­تر، دانش فنی، روش­شناسی، اطلاعات و مهارت­هایی که به ساخت، نگهداری و توسعه صنعتی بینجامد، فناوری دانسته می­شود. (Scharff and Dusek, 2014: 210-212). با بیان این مطالب، واضح است که بحث سخت­ابزار (ابزار.وسیله)، یکی از مولفه­های اصلی و مهم فناوری محسوب می­شود که از گستردگی بالایی برخوردار است و به جنبه­های مختلفی اشاره دارد،که در ادامه، معیارهای مرتبط با آن بیان می­شود. (لازم به توضیح است که انتخاب این مولفه با تکیه بر روش دلفی و آزمون­های آماری فریدمن و بوت استرپ در رساله مذکور صورت گرفته است که ذکر تمامی آن مراحل در این پژوهش امکان­پذیر نمی­باشد).

معیارهای «­سخت­ابزار» در بحث فناوری

در تقسیم­بندی بحث «سخت­ابزار» از نظر ادوارد هال بهره گرفته شده است. بنابه نظر وی، معماری از عناصری با ماهیتی غیریکسان شامل فضاهای ثابت، نیمه­ثابت و غیرثابت تشکیل شده است. فضاهای ثابت دارای قواعد عینیت­یافته­ با جنبه کالبدی می­باشند. فضاهای نیمه­ثابت دارای الگوهای انعطاف­پذیرند و شامل انواع مبلمان می­گردند و فضاهای غیرثابت که فعالیت و رفتار، نوع فضا را محقق می­سازند، که در این پژوهش، جنبه­های عینی معماری دو فضای ملموس­تر ثابت و نیمه­ثابت که ارتباط بیشتری با بحث فناوری و به تبع مولفه «سخت­ابزار» دارند، مدنظر است. از طرف دیگر با توجه به مباحث فضای ثابت و نیمه­ثابت، بیشتر در معماری داخلی ساختمان به این مولفه توجه شده است:


 

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\4.jpg 

 

 

 

 

 

تصویر ۴: نحوه انتخاب معیارها در بحث «سخت­ابزار»

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\۵.jpgجدول ۱: معیارهای مرتبط با بحث«سخت­ابزار»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در خصوص تقسیم­بندی مرتبط با ابعاد «سخت­ابزار» باید اشاره نمود که باتوجه دیدگاه ویتروویوس که در تصویر ۳ به آن توجه شد، سه بعد سودمندی، ایستایی و زیبایی انتخاب و به­منظور ایجاد امکان سنجش تأثیر این ابعاد در نمونه­های موردی، در دو فضای مسکونی و مشاع بررسی، تدقیق و تبیین گردید.

مجتمع­های مسکونی

در دوره معاصر و به­دنبال تغییر شرایطی همچون رشد جمعیت و گرایش بیشتر به شهرنشینی،تامین مسکن به­عنوان مسئله­ای مهم در مباحث توسعه کشور مطرح شد که سیاست تولید انبوه مسکن از جانب دولت و در قالب مجتمع مسکونی پیشنهاد گردید. (بحرینی، ۱۳۹۶: ۷۱). به­طور کلی، ایجاد مجتمع­های مسکونی یکی از اساسی­ترین دگرگونی­ها در روند سکونت انسان محسوب می­شود که به­عنوان الگوی اصلی مسکن در دوران امروزی بدل شده است. مجتمع­های مسکونی گونه­شناسی­های مختلفی برپایه شاخص ارتفاع (شامل کوتاه مرتبه، میان مرتبه و بلند مرتبه) یا نحوه چیدمان بلوک­ها (شامل چیدمان محیطی، منفرد، ردیفی (یا همان خطی) و چیدمان مختلط از ترکیب سایر بلوک­ها) (Biddulph,2016: 49) را به خود اختصاص داده اند.

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\6.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۵: خصوصیات کلی مجتمع­های مسکونی1

 

در این میان نکته حائز اهمیت، بحث پایداری(1) و توسعه پایدار در مجتمع­ها می­باشد که تعریف مورد توافق اکثریت محققان، سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی با جنبه­های مختلف؛ دسترسی­پذیری، سلامت، رفاه ساکنان، احساس امنیت و ... را دربرمی­گیرد.


 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\7.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۶: معیارهای پایداری مجتمع­های مسکونی (منبع: نگارندگان با برداشت از: (ضرغامی، ۱۳۹۶)/ (کتابچی و همکاران، ۱۳۹۷)/ (عزیزی، ۱۳۸۵))

 

[1] ۲تصاویر برگرفته از سایت:‌http://memar98.comوhttp://atisaz.org

در تصویر ۶، می­توان حوزه­های مذکور را در دو دسته­: ـ تناسبات و سازماندهی فضا (چگونگی کالبد و ویژگی­های فیزیکی) و ـ تسهیلات و خدمات فضا (ویژگی­های مجتمع و رفع نیازها) قرار داد.

معیارهای معماری مجتمع­های مسکونی

برای ارزیابی معماری مجتمع­های مسکونی و با توجه به پلان، وضعیت نماسازی و معماری داخلی، نیاز است که دسته­بندی از موارد مرتبط با این بحث صورت گیرد تا به معیارهای زیر دست یافت:

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\8.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۷:نحوه انتخاب معیارها در بحث «مجتمع­های مسکونی»

 

در دسته­بندی بالا؛ سه مقیاس کلان (ارتباط بیرونی مجموعه مسکونی با محیط مجاور)، میانه (روابط درونی مجموعه) وخرد (واحد مسکونی و ابعاد داخلی آن) مطرح می­شود. (عینی­فر و آقالطیفی، ۱۳۹۰: ۲۱). به­عبارت دیگر؛ در بحث الگوی کلان، به مباحثی همچون فضاسازی محوطه، نماسازی مجتمع و مباحثی از این قبیل توجه می­شود، در الگوی میانه، بر پلان و چگونگی طراحی آن تمرکز بیشتری می­شود و در نهایت در مقیاس خردبه مباحث جزئی­تر نظیر تزئینات داخلی بنا توجه می­شود. در ادامه، معیارهای مرتبطبا سه مقیاس مذکور و با توجه به مباحث پایداری در مجتمع­ها (تصویر ۶)،مطرح می­گردد:

 

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\9.jpgجدول ۲: معیارهای پایداری «معماری مجتمع­های مسکونی»

 

معیارها، در قالب پرسشنامه­ تدوین می­گردند که با توجه به جامعه آماری مورد بررسی و تحلیل قرار خواهند گرفت.

 

دوران پهلوی تا به امروز

تحولات سیاسی برروی مسائل مختلفی از جمله معماری تأثیرگذار است، زیرا قدرت جدید از هر ابزاری نظیر هنر و معماری برای پایداری بیشتر پایه­های حکومت خود استفاده می­کند. (حمزه­نژاد و همکاران، ۱۳۹۴: ۱۳۷).حکومت پهلوی را می­توانآغاز معماری نو به­شمار آورد به­نحوی که بناهای ساخته شده آن، بروز اولین دگرگونی­های معماری در ایران محسوب می­شوند. (باور، ۱۳۸۹: ۵۹). در دوره رضاشاه، اقداماتی بنیادی اما ناکافی در راستای توسعه کشور در سه گروه؛ اصلاحات اقتصادی، اداری و اجتماعی انجام گرفت که با شروع جنگ جهانی، به یک مرتبه پایان یافت. (بانی­مسعود، ۱۳۹۸: ۱۷۹).با وجود برنامه­های پنج ساله توسعه از زمان رضاشاه تا پس از پیروزی انقلاب، طرح­های جامع شهری نیز با برنامه­ای ده­ساله برای انتظام عرصه­های شهری تهیه شدند. (رهنمایی، ۱۳۹۳: ۹۵).براساس تقسیم­بندیسیاسی-تاریخی، دوران معاصر شامل سه دوره پهلوی اول، پهلوی دوم و  پس از انقلاب اسلامی می­باشد، که می­توان آن را با توجه به برنامه­های عمرانی و همچنین طرح­های جامع شهری کشور، شامل هر بیست سال یکبار در نظر گرفت که تقریبا همان سه دوره مذکور را شامل می­شود، براین اساس، در این پژوهش، بررسی­ بحث مسکن و مجتمع­های مسکونی، با توجه به جریان تغییرات سیاسی که برپایه دسته­بندی دوره­های تاریخی-سیاسی است،

 

تصویر ۷: مدل نظری بر مبنای متغیر مستقل و وابسته پژوهش C:\Users\YRS\Desktop\pic\10.jpg

 

صورت می­پذیرد، این تقسیم­بندی مبتنی بر دوره پهلوی (اول و دوم) و دوره انقلاب اسلامی می­باشد، که با توجه به تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که بر روال ساخت­وسازها موثرند، از جامعیت بیشتری برخوردار می­باشد.

 

مدل نظری پژوهش

با توجه به مطالبی که ازمباحث فناوری و مجتمع­های مسکونی مطرح شد، می­توان مدل نظری پژوهش را ارائه نمود:

 

 

روش­شناسی

در راستای پاسخ به سوال پژوهش، در بخش نظری با رویکرد کیفی و با بهره­گیری از روش تحلیلی-توصیفی، چهارچوب نظری ارائه می­شود، در بخش عملی نیز با روش مطالعات میدانی و مصاحبه با ساکنان مجتمع­های مسکونی، معیارهای واقع در بخش نظری از طریق آزمون آماری ارزیابی می­گردد که نتایج به­صورت داده­های کمی می­باشند که در این راستا برای تحلیل آن­ها از شیوه همبستگی و نرم­افزار SPSSاستفاده خواهد شد. در نهایت یافته­های حاصل با استفاده از استدلال منطقی در ارتباط با چهارچوب نظری مطرح در این پژوهش مورد تحلیل و بررسی قرار می­گیرند و نتایج ارائه می­گردد.

جامعه آماری و حجم نمونه

با بررسی حکومتپهلوی، مشخص گردید که دوره پهلوی اول، دوره ایجاد زیرساخت­های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... مدرنیسم بوده و تأثیر تحولات بیشتر در بناهای عمومی و دولتی نظیر بانک، ایستگاه راه­آهن و ... نسبت به ساختمان­های مسکونی دیده می­شود. (قبادیان، ۱۳۹۵: ۱۳۸). لذا می­توان مجتمع­های مسکونی را صرفا در دو بخش مجزای دوره پهلوی و دوره انقلاب اسلامی در نظر گرفت.راجع به انتخاب مجتمع­ها­ نیز، مطالعاتی صورت گرفت و مجتمع­های مسکونی از مناطق خاصی از تهران (مناطق۱، ۲و ۳) انتخاب شدند که دلیل آن را می­توان برخوداری از تمکن نسبی مالی و ساختار فرهنگی نسبتا مشترک ساکنان این مجتمع­ها دانست که در این حالت، افراد دارای حق انتخاب بیشتر و توانایی اعمال نظر هستند، علاوه بر آن، سه مقیاس ارتفاعی نیز در نظر گرفته شد که جهت دستیابی به نمونه­هایی که بیانگر کل جامعه آماری باشد، مجتمع­هایی که مشخصات آن­ها به­نحوی قابل تعمیم به جامعه آماری نیست و یا به دلایل امنیتی قابل بررسی نیستند، از جامعه حذف می­شوند. از میان مجتمع­های باقیمانده،ویژگی­ها و شاخص­های (سال ساخت، تعداد بلوک­ها، واحدها و ...) آن­ها مطرح می­شود تا بتوان، تعداد مشخصی را برگزید. در جدول زیر می­توان این مشخصات را مشاهده نمود:

 

جدول ۳: مجتمع­های مسکونی واقع در 3 منطقه از تهران با مشخصات آن­ها

C:\Users\YRS\Desktop\pic\11.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

به دلیل آنکه هر مجتمع شامل چندین بلوک و تعداد کثیری واحد مسکونی است، لذا برای هر مجتمع به روش نمونه­گیری خوشه­ای، صرفا یک بلوک انتخاب می­شود و برای حجم نمونه نیز تعداد واحدهای آن بلوک مدنظر قرار می­گیرد. در نهایت، با جمع واحدهای سه بلوک مجتمع­های پهلوی، تعداد ۱۶۵ واحد و برای دوره انقلاب نیز ۱۸۰ واحد به­دست می­آید که با فرمول کوکران، حجم نمونه برای مجتمع­های دوره پهلوی،۱۱۶ پرسشنامه و برای دوره انقلاب ۱۲۳ می­باشد که برای همسان و یکنواخت بودن پرسشنامه، به­طور کلی، ۱۲۴ پرسشنامه برای مجتمع­های دوره پهلوی و ۱۲۴ پرسشنامه نیز برای مجتمع­های دوره انقلاب اسلامی مدنظر قرار گرفت.

 

مرور و تحلیل یافته­ها

در این بخش، تحلیل آماری متغیرهای پژوهش مشخص می­شود. برای پایایی از آلفای کرونباخبهره گرفته شد، که با مقدار بیشتر از ۷/۰ از استاندارد پایایی برخودار است. با توجه به بررسی کلموگروف-اسمیرنف مشخص می­شود که داده­ها از توزیع نرمال برخوردار هستند، لذا برای بررسی همبستگی بین متغیرها از آزمون­ پارامتریک پیرسون استفاده می­شود.

آزمون پیرسون متغیرها

بررسی داده­های تحلیل­ آماری نشان­دهنده آن است، رابطه مثبت و معناداری میان سخت­ابزار و مجتمع­های مسکونی در هر دو بازه زمانی وجود دارد.


 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\12.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول ۴: آزمون ضریب همبستگی پیرسون در دو بازه زمانی پهلوی و انقلاب اسلامی

 

 

با توجه به جدول بالا، شدت رابطه در دوره پهلوی، ۲۰۷/۰و در بعد از انقلاب ۳۹۰/۰ است. امروزه فناوری به­صورت عام (و در این بحث سخت­ابزار به­صورت خاص) در حال پیشرفت روزافزون است، به­نحوی که سرعت تغییرات آن از دوره پهلوی تا به امروز به­صورت چشمگیری مورد توجه بوده است. در مجتمع­های دوره انقلاب، به­کارگیری مصالح به­روز در ساخت بناها خودنمایی می­کند و تنوع مصالح حاصل از پیشرفت فناوری موجب شده که نماهای متفاوتی (نظیر رومی، کامپوزیت) به­کار گرفته شود، این در حالی است که در دوره پهلوی می­توان شاهد مصالحی یکنواخت (همچون نماهای ساده بتنی) در ساخت بنا بود. علاوه بر آن، امروزه بالا رفتن کیفیت مصالح در ساخت دیوار و مقاومت بیشتر در برابر سوانح، می­تواند در ارتفاع مجتمع­ها تأثیر داشته باشد و بناها با ارتفاع بلندتری ساخته شوند، در این خصوص توجه به این نکته مهم است که بخشی از مجتمع­های مقیاس بزرگ دوره پهلوی که ارتفاع بلندی دارند در سال­های بعد از انقلاب ساخته شده­اند. همین امر بیانگر آن است که با پیشرفت فناوری، امکان ساخت بناهای بلندتر می­باشد.

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\13.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۸:  ارتفاع مجتمع دوره پهلوی (تصویر راست) نسبت به ارتفاع مجتمع دوره انقلاب (تصویر چپ) (http://memar98.com)

در بحث امنیت نیز، ابزار ضدسرقت و نورپردازی­های مناسب باعث می­شود فضای بیرون و درون مجتمع قابل رویت باشد (تصویر ۹) و کنترل نظارت اجتماعی نیز امکان­پذیر باشد، به­نحوی که امکان تردد شبانه برای بانوان نیز فراهم شود.

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\14.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۹: نورپردازی­های مناسب شب و حس امنیت بیشتر در مجتمع­ باغ بهشت دوره انقلاب اسلامی(http://baghebehesht.ir)

 

به­طور کلی، در مجتمع­های انقلاب اسلامی، با تحولات فناوری، زیرمجموعه­های بحث سخت­ابزار نیز پیشرفت و تأثیر بیشتری از زمان ساخت تا بهره­برداری در مجتمع­ها را در پی داشته است، لذا این رابطه در مجتمع­های مسکونی امروزی به­شکل قوی­تری نمایان شده است.

آزمون تی­تست متغیرهای پژوهش

نتایج تی­تست «سخت­ابزار»

با مقایسه میانگین­ها در این آزمون، باید اذعان نمود که، اکثر زیرشاخص­ها در دوره انقلاب اسلامی تا به امروز میانگین بیشتری دارند. در بحث فضای مسکونی که مباحثی همچون میزان مقاومت کف (سرامیک، پارکت و ...) در برابر سرما، ضربه و .. و همچنین میزان تنوع و لوکس بودن آن مطرح است. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، پیشرفت روزافزون فناوری از دوره پهلوی تا به امروز باعث شده است که امروزه در نوع و مقاومت مصالح تغییرات شگرفی حاصل شود، به­نحوی که می­توان شاهد طرح­ها و جنس­های متنوع در مصالح نظیر کف­سازی­ها بود.

C:\Users\YRS\Desktop\pic\15.jpg 

تصویر ۱۰: نوع کف­سازی مجتمع­آتی­ساز دوره پهلوی (سمت راست) نسبت به مجتمع­پردیسان دوره انقلاب (تصویر چپ ) (نگارندگان)


 

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\16.jpgهمچنین، در مجتمع­های انقلاب، تنوع نورپردازی­ بیشتر به­چشم می­آید و قابل مشاهده است.

 

تصویر ۱۱: نورپردازی ساده مجتمع­ دوره پهلوی (تصویر سمت راست) نسبت به مجتمع­ دوره انقلاب (تصویر چپ) (نگارندگان)

در ادامهبخش مسکونی، میانگین آزمون تی­تستفضای نیمه­ثابتمجتمع­ دوره پهلوی از مجتمع دوره انقلاب کمتر می­باشد، که مواردی همچون استفاده از وسایل لوکس و تزئینی­تر بودن ابزار نسبت به کاربردی­تر بودنشان مطرح می­شود. به­نظر می­رسد هراندازه مجتمع با مصالح به­روزتری ساخته شده باشد، به­نحوی که فضای داخلی متجمل و با تنوع رنگ و نورپردازی بیشتری به­چشم آید، متاثر از آن، تمایل بیشتری برای تجملاتی­تر شدن فضای داخل با مبلمان وجود خواهد داشت، لذا میانگین بالاتر خواهد بود.دربحث فضای مشاعو در وضعیت دوره پهلوی، فضای ثابت، میانگین کمتری را به خود اختصاص داده است که مباحثی نظیر تهویه از پنجره­ها، روشنایی­های مناسب در راهروها (سنسورهای روشنایی)، ابزار ضدسرقت را شامل می­شود. با توجه به بررسی­ها در مجتمع­های دوره پهلوی، سیستم­های مرکزی سرمایش/گرمایش بیشتر مورد استفاده بوده است، این در حالی است که با پیشرفت فناوری و ابزارآلات، در مجتمع­های ساخته شده دوره انقلاب، استفاده از سیستم­های مجزا بیشتر مدنظر است که همین امر موجب رضایت بیشتر ساکنان از این شرایط است. به­نظر می­رسد که با گذشت زمان و تحولات و پیشرفت روزافزون فناوری در همه ابعاد (مصالح، شیوه ساخت، تکنیک­های نورپردازی، تاسیسات و ...) و با توجه به ارتباط فناوری با معماری، می­توان گفت این تغییرات، تأثیر خود را در ساخت معماری مجتمع­های مسکونی خصوصا دوره انقلاب اسلامی برجای گذاشته­اند و همین امر باعث شده است که بر موضوع فناوری در ساخت فضای مشاع نیز تمرکز بیشتری شود و به تبع آن، با توجه به تأثیر مثبت رفاهی آن در گذران زندگی ساکنان، نگرش مثبت­تری در برخورد با این نوع مباحث (بخش نیمه­ثابت فضای مشاع) از دیدگاه پاسخگویان واقع در مجتمع­های دوره انقلاب اسلامی وجود داشته باشد. در ادامه و دربحث فضای مشاع، نمره اختلاف میانگین­های فضای نیمه­ثابت در مجتمع­های هردو دوره بسیار ناچیز است که می­توان از آن صرف­نظر نمود.

نتایج تی­تست مجتمع مسکونی 

در بعد محوطه و نما، نمره میانگین شاخصتناسبات/سازماندهیفضا در مجتمع­های دوره پهلوی کمتر از مجتمع­های امروزی است. این بخش بیانگر مسائلی همچون ارتفاع بلوک­ها، نحوه قرارگیری آن­ها و همچنین نوع نمای بنا می­باشد که در مجتمع­های امروزی بیشتر مورد توجه بوده است، شاید بتوان گفت در این مجتمع­ها، استفاده از مصالح به­روز و نماهایی همچون رومی نسبت به مجتمع­های پهلوی بیشتر مورد توجه است، لذا میانگین آن بالاتر می­باشد.

C:\Users\YRS\Desktop\pic\18.jpg 

                

 

 

 

 

 

 

تصویر ۱۲:تفاوت نوع نما در مجتمع­دوره پهلوی (تصویر راست) نسبت به مجتمع­دوره انقلاب (تصویر چپ) (نگارندگان)

در بحث از بعد معماری داخلی و پلان(مقیاس میانه)، میانگین شاخص تناسبات/سازماندهیفضا در مجتمع­های دوره پهلوی بیشتر از مجتمع­های امروزی است، که مباحثی نظیر نحوه چیدمان فضاها، نوع آشپزخانه و چگونگی ارتباط فضاها را به خود اختصاص داده است. آنچه به­نظر می­رسد این است که؛ در مجتمع­های ساخته شده در دوره پهلوی، نحوه قرارگیری هرفضا و ارتباط آن­ها با یکدیگر به­دلیل وجود فضاهای ثابت (دیوارها) به­گونه­ای مشخص­تر است و امکان تشخیص نیز ساده­تر می­باشد، اما در مجتمع­های دوره انقلاب که تقسیم­بندی بیشتر از طریق مبلمان­ها و همچنین تفاوت در نوع کف­سازی فضاها انجام می­پذیرد، امکان تشخیص دشوارتر می­باشد.

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\19.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۱۳:نوع تقسیم­بندی فضا در مجتمع­آتی­ساز دوره پهلوی (تصویر بالا) نسبت به مجتمع­دوره انقلاب (تصاویر پایین) (نگارندگان)

 

در بحث از بعد معماری داخلی و پلان، نمره میانگین فضای شاخص تسهیلات/خدمات فضادر مجتمع­های دوره انقلاب کمتر از دوره پهلوی است که مباحثی همچون بهره­گیری بیشتر از فضاهای نیمه­باز (تراس و ...) و یا جلوی دید نبودن فضاهای بهداشتی مطرح شده است که در مجتمع­های دوره پهلوی با توجه به نوع تقسیم­بندی فضا و استفاده بیشتر از فضای ثابت نظیر دیوارها، می­توان اظهار داشت که فضاهایی همچون سرویس بهداشتی دور از دید قرار دارند.

 

 

 

 

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\20.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۱۴:استفاده از ابعاد ثابت در مجتمع­اکباتان دوره پهلوی (memar98.com) نسبت به مجتمع­باغ بهشت دوره انقلاب (baghebehesh.ir)

 

 

در بحث از بعد تزئینات داخلی(مقیاس خرد)، اختلاف میانگین شاخص تسهیلات/خدمات فضا در هر دو دوره پهلوی، بسیار ناچیز است، اما می­توان در این خصوص بیان داشت که؛ تولید مصالح جدید و همچنین ایجاد فناوری­های مناسب­تر برای نورپردازی­ها، در ساخت مجتمع­های مسکونی دوره انقلاب اسلامی به بعد بیشتر مورد توجه بوده است و در نتیجه، نگرش پاسخگویان در این مجتمع­ها با دیدگاه مثبت­تری همراه بوده است.اما با توجه به اینکه تمرکز بحث اصلی، مبنی بر تأثیر فناوری بر معماری مجتمع­های مسکونی است، لذا برای این منظور، شاخص­هایی از تناسبات و سازماندهی به­همراه تسهیلات و خدمات فضا در سه مقیاس کلان، میانه و خرد برای معماری مجتمع­ها مدنظر قرار گرفت. در این خصوص و در بحث «سخت­ابزار» مشخص می­شود که فضای ثابت و نیمه­ثابت در بخش مسکونی نسبت به بخش مشاع از میانگین و میزان اهمیت بالاتری برخوردار است که در زیر قابل مشاهده است:


 

 

C:\Users\YRS\Desktop\pic\21.jpg 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر ۱۵: نتایج میانگین ابعاد «سخت­ابزار» برای هر دو بحث پهلوی و انقلاب اسلامی

 

در نهایت و با توجه به نتایج آزمون­های پیرسون و تی­تست می­توان گفتکه میانگین بحث فناوری با مولفه «سخت­ابزار» در دوره انقلاباسلامی بیشتر از دوره پهلوی است که در تصویر زیر قابل مشاهده می­باشد:

 

I:\دفاع نهایی\مقاله سوم\برای نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی\ارسال سری سوم\pic\22.jpg 

 

 

 

 

تصویر ۱۶: نتایج آزمون پیرسون در مجتمع­های دو دوره پهلوی و انقلاب اسلامی

 

 

نتیجه­گیری

 

این مطالعه تلاشی برای پاسخگویی به تأثیر تحولات بحث فناوری در معماری مجتمع­های مسکونی بود کهجامعه آماری از میان ساکنان مجتمع­های مسکونی در دوره پهلوی و انقلاب اسلامی انتخاب شدند. پس از جمع­آوری داد­ه­ها و اعمال آزمون­های مرتبط در خصوص متغیرهای اصلی پژوهش (آزمون پیرسون و تی­تست)، نتایج بیانگر آن است که در برخی موارد (با توجه به پیشرفت فناوری)، میان ساکنان واقع در این دو نوع مجتمع­ها اختلاف نظر وجود دارد و در برخی موارد با توجه به شرایط فرهنگی و اعتقادی یکسان، این اختلاف­نظرها چشمگیر نیست و قابل اغماض می­باشد. به تبع این امر، درخصوص ارتباط خطی میان متغیرها (صرفا دو متغیر با یکدیگر)، همین مسئله خودنمایی می­کند، به­گونه­ای که از نظر ساکنین، ارتباط میان متغیر سخت­ابزار از بحث فناوری با متغیر معماری مجتمع مسکونی، متفاوت است. (در مواردی این ارتباط بیشتر و قوی­تر و در برخی موارد نیز ارتباط ضعیف­تری وجود دارد) که با تحلیل و استدلال­ منطقی، توضیحات مرتبط با آن­ها ارائه گردید. به­طور کلی­ هرچند که امروزه فناوری­های پیشرفته و نو در ساخت معماری مجتمع­های مسکونی تأثیر بیشتری نسبت به مجتمع­های دوره پهلوی را دارند، اما این امر به تنهایی در رفع نیازهای گوناگون فرهنگی و هویتی و تسهیلات متنوع کافی نیست و در این راستا همخوانی و همسازی با ساختارهای فرهنگی و هویتی اهمیت بیشتری را دارد زیرا، به­نظر می­رسد که در مجتمع­های مسکونی ساخته شده در دوره پهلوی به مسائلی همچون نحوه ارتباط فضاها با یکدیگر و یا اختصاص فضا برای فعالیتی خاص توجه بیشتری شده است اما در مجتمع­های دوره انقلاب اسلامی، احتمال چنین امری (به دلیل کاهش متراژ، سرعت ساخت بالاتر و کمی­تر شدن مسائل و یا افزایش جمعیت) کاهش یافته است.

در رابطه با بحث کیفی تحلیل­ها و استدلا­های منطقی منتج از داده­های نظری و عملی، آنچه­که می­توان از باب نتیجه­گیری بیان نمود این است که؛ بخش مسکونی با دو بعد فضای ثابت و نیمه­ثابت نسبت به بخش مشاع، از میانگین بالاتر و در نتیجه تأثیرگذاری بیشتر در مجتمع­های مسکونی برخوردار هستند که در راستای کیفیت بالاتر مجتمع­ها، گزینه­هایی در زمینه موضوعات زیر را می­توان ارائه نمود:

 

¢ در بخش تسهیلات-خدمات فضا در مجتمع­ها:

در بعد اجتماعی مجتمع­های مسکونی:

-بهره­گیری از حیاط خلوت و یا تراس می­تواند گزینه کارآمدی باشد که به تبع آن منجر به ارتباطات و مشارکت جمعی بیشتر ساکنان واحد مسکونی با یکدیگر می­شود. علاوه بر آن، اختصاص دادن فضایی برای برنامه­های فرهنگی و یا تفریحی (خصوصا برای کودکان) مناسب می­باشد. همچنین استفاده از وسایل و ابزاری نظیر صندلی­ها (از سخت­ابزار) جهت استراحت و حضور بیشتر و در نتیجه امکان ارتباط بیشتر افراد با یکدیگر، کارآمد می­باشد، همچنین با کمک فناوری پیشرفته و تولید مصالح با کیفیت (از سخت­ابزار)، از ستون­هایی مستحکم (و یا فضای بدون ستون و با کمک سقف و دیوارها)، جهت ایجاد فضایی باز استفاده نمود که به تبع آن امکان ارتباطات و برخوردهای عمومی نیز بیشتر خواهد شد. این عوامل منجر به دستیابی به سرزندگی بیشتر در مجتمع­ها می­شوند.

- برای حفظ قلمرو خانواده در مقابل جرم، استفاده از ابزار ضدسرقت در بخش مسکونی و به­کارگیری نورپردازی­های مناسب جهت امکان نظارت بر فضاها، عملکردهای مناسبی محسوب می­شوند. این عوامل منجر به حفظ امنیت (روحی و جسمی) در مجتمع­ها می­شوند.

در بعد زیست­محیطی مجتمع­های مسکونی:

- نیاز است که با در نظر گرفتن سیستم دفع پسماندها (انتقال از واحد و مشاع به بیرون ساختمان) به حفظ سلامت و نظافت نیز کمک بیشتری نمود. می­توان از پنجره­ها (از سخت­ابزار) برای دریافت نور- تهویه و استفاده از چشم­انداز و فضای سبز بهره گرفت که به تبع آن موجب حفظ سلامت جسمی و روحی نیز می­گردد. می­توان این بخش را تحت عنوان حفظ فضای سبز و حفظ نظافت در نظر گرفت.

در بعد اقتصادی مجتمع­های مسکونی:

- در این خصوص، کیفیت بالای مصالح می­تواند کارآمد باشد که به تبع آن، کالبد بناها آسیب کمتری می­بیند و همین امر منجر به حفظ هزینه­ها و صرفه اقتصادی می­شود. بحث عایق­های به­کار گرفته شده در ساخت فضاهای ثابت نیز همین نتایج را در پی خواهند داشت که می­توان از آن­ها تحت عنوان بهره­وری اقتصادی نام برد.

- از طرف دیگر، با مصالح به­روز و فناوری پیشرفته، می­توان با بلندمرتبه­سازی، فضاهایی را جهت اجازه فعالیت­های ورزشی و یا برگزاری مراسم­ها در اختیار گرفت که این امر منجر به سودآوری فعالیت اقتصادی و در پی آن نظام فعالیت-اشتغال می­شود.

¢در بخش تناسبات-سازماندهی در مجتمع­ها:

در بعد کالبدی مجتمع­های مسکونی:

- جهت اختصاص فضایی برای مطالعه و ورزش (تنوع عملکردی)، نیاز است که به ساختار سلامت (با اهمیت به تناسب اندام) و ساختار تفریح و فراغت (با اهمیت فعالیت­های فرهنگی) توجه بیشتری شود، که در این خصوص وجود مبلمان مناسب نظیر میز و وسایل مخصوص کار، تلویزیون و... برای انجام این امور مناسب هستند. از طرف دیگر تنوع در مصالح دیوار، کف­سازی و به­طور کلی تزئینات و تغییر فضاسازی جهت ایجاد حس بهتر برای انجام امور ذکر شده می­تواند سودمند باشد. لذا با توجه به هدف که تنوع عملکرد است، می­توان از آن به­عنوان ابعاد فضا و نظام­مندی نام برد.

- برای دلبازتر شدن فضا نیاز است که به ساختار سلامت روحی (با وجود نور مناسب و فضای سبز در منزل) تاکید بیشتری شود که در این رابطه می­توان علاوه بر وجود پنجره­ها در مکان­های مناسب، از ابزار روشنایی (با استفاده­های تزئینی نظیر نورپردازی­های مخفی) نام برد و در نهایت وجود کف­سازی لوکس که جلوه خاصی داشته باشد نیز در حفظ زیبایی و دلبازتر شدن فضا تأثیرگذار است که عوامل مطرح شده را تحت عنوان زیبایی نام برد.

باید در نظر داشت که معماری به­طور کلی و معماری مجتمع مسکونی به­طور جزء نمی­تواند بدون فناوری امکان ظهور یابد، زیرا یکی از اساسی­ترین شاخص­های برپاکننده هر اثر معماری (در این بحث مجتمع مسکونی)، فناوری است، بنابراین تأثیر فناوری در این موضوع پنهان نیست. در طول تاریخ تحولات معماری، فناوری، محور تغییرات در معماری بوده است. اما باید توجه داشت که در دوران گذشته ارتباط میان این دو با انسجام خاصی همراه بود که در دوره معاصر این انسجام به هم ریخت و در فاز جدیدی وارد شد، زیرا ارتباط با کشورهای غربی موجب ورود مصالح و فناوری­های جدید به کشور شد و در معماری ایران به­کار گرفته شد، اما به دلایل مختلفی همچون عدم دانش کافی، نبود استانداردهای مناسب در نحوه استفاده از این فناوری­ها و همچنین عدم فرهنگ­سازی مناسب باعث شد که به­صورتی ناقص و ناکارآمد مورد استفاده قرار گیرد، طوری که با گذشت زمان خصوصا در بعد از انقلاب، هرچند بناها از نقطه نظر فناوری ممکن است ارزشمندتر شده باشند، به­نحوی که پیشرفت فناوری ساخت، ابزار مناسبی را در اختیار معماران قرار می­دهد، اما کمبود ارزش­های فرهنگی در آن­ها منجر به احساس بیگانگی نسبت به آن­ها می­شود. از این­رو، داشتن رویکردی انسانی نسبت به فناوری، بازنگری درخصوص کاربرد ابزارها و عوامل مختلف فناوری و امکان تکیه بر ابعاد تحلیلی­گرایانه در عوض ابعاد شکلی امری ضروری می­نماید.

 

پی‌نوشت

1. با توجه به مطالعه منابع متعدد، می­توان به اهمیت بسیار زیاد این موضوع در بحث مجتمع­های مسکونی (که یکی از پارامترهای مورد بررسی در این پژوهش است)، پی برد که با استفاده از همین عامل (پایداری) می­توان به دسته­بندی از زیرمجموعه­های مولفه مجتمع­ مسکونی دست یافت و در همین راستا و با بهره­گیری از آن­ها، مولفه فناوری را در معماری مجتمع­ها مورد بررسی قرار داد.

 

 

 


 

منابع

انصاری، حمیدرضا (۱۳۹۵)، تحلیلی بر معماری معاصر ایران، تهران، سبزان.

بحرینی، حسین (۱۳۹۶) تجدد، فراتجدد و پس از آن در شهرسازی، تهران، دانشگاه تهران.

بمانیان، محمدرضا (۱۳۸۸)،«ایدئولوژی و فناوری»، مجله منظر، ۱(۴)، صص ۶۸- ۶۹.

باور، سیروس (۱۳۸۹) نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران، تهران، فضا.

بانی مسعود، امیر (۱۳۹۸) معماری معاصر ایران؛ در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، تهران، هنر معماری قرن.

پرویزی، الهام؛ محمدجواد مهدوی نژاد، و محمدرضا بمانیان (۱۳۹۴) «بررسی نحوه کیفیت ورود فناوری در تاریخ معماری مدرن»، آرمانشهر، ۱۵، صص ۱- ۴.

تقی­زاده، کتایون (۱۳۸۸)،«فقر تکنولوژی در صنعت ساخت»،مجله منظر، ۱(۴)، صص ۷۶- ۷۷.

حمزه­نژاد، مهدی، زهرا رسولی، و سیدعباس یزدانفر (۱۳۹۴)«ویژگی­های آرمانی معماری انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، ۱۲ (۴۱)، صص ۱۳۱- ۱۴۸.

رهنمایی، محمدتقی و پراوانه شاه­حسینی (۱۳۹۳) فرآیند برنامه­ریزی شهری ایران، ، تهران، سمت.

ضرغامی، اسماعیل (۱۳۹۶) نظریه پایداری اجتماعی و مجتمع­های مسکونی، تهران، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.

عینی­فر، علیرضا و آزاده آقالطیفی (۱۳۹۰) «مفهوم قلمرو در مجموعه­های مسکونی»، هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، ۴۷، ۱۷- ۲۸.

فیضی، محسن و مریم اسماعیل­دخت (۱۳۹۴) «بازشناسی تحلیلی تکنولوژی­های نوین ساخت جهت هویت­بخشی به بناهای معماری با رویکرد زمینه­گرایی»، مدیریت شهری،۳۸، صص ۱۷۳- ۱۹۵.

قبادیان، وحید (۱۳۹۵) سبک­شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران، تهران، علم معمار.

معظمی، منوچهر و عیسی حجت (۱۳۹۶) «ریشه­های گسست و گم­گشتگی فرهنگی در معماری معاصر ایران»، آرمانشهر، ۱۰ (۲۱)، صص ۱۰۳- ۱۱۲.‌

15. Biddulph, Mike (2016) Introduction to residential layout. Amsterdam: Architectural Press.

 

16. Fukuyama, F. (2012) The end of history and the last man. (20 nd.). New York: Free Press.

17. Grover, Ravi B. (2019) The relationship between science and technology and evolution in methods of knowledge production. Journal of History of Science 54 (1): 50-68.

18. Mccloy, Don (2014) Technology: Made simple. London: Heinemann

19. Murphie, A., & Potts, J. (2017) Culture and Technology. London: In Palgrave.

20. Scharff, Robert C., & Val, D. (2014) Philosophy of Technology: the technological condition: An Anthology. United State: Blackwell Publishing.

21. Tang, Xinyuan, Li-Jen Kuo, Xuejun Ji, and Erin McTigue. (2018) A critical examination of the relationship among research, theory and practice: Technology and reading instruction. Journal of Computers & Education (125): 62-73.

 

 

 

Evaluation of Technology in the architecture of Contemporary

residential complexes (Case Study: Complexes of Tehran City

from the Pahlavi Period until Today)1

 

Sonya Silvayeh2

 Abbas Ghaffari3

MaziarAsefi4

 Abbas Yazdanfar5

Residential architecture in Iran, and especially in the city of Tehran, has been changing since the beginning of the Pahlavi government. that, this developments were incomplete and led to the conversion of traditional, single-unit buildings into apartment complexes with vertical living. In the meantime, one of the most important factors influencing these developments is the new technologies resulting from the industrial revolution, which as a powerful factor, has in turn created undesirable developments. Because today, despite the fact that buildings have become more suitable and better due to the development of newer equipment and materials, it has adopted an intimate and inhumane design process. Therefore, this study reflects the impact of technology on the architecture of residential complexes in the contemporary period and during the two periods of Pahlavi and the Islamic Revolution, to achieve this, in the theoretical part with a qualitative approach and library studies and using the analytical-descriptive method, a theoretical framework is provided. In the practical part, the mentioned theoretical framework is evaluated through SPSS statistical program and finally personal analysis by field studies and questionnaire compilation. The research findings indicate that; there is a relatively weak relationship between the independent variable of "hard tools" from the discussion of technology and dependent variable of "residential complex" in the Pahlavi period compared to the period of the Islamic Revolution, but for the period of the Islamic Revolution, this relationship is more visible and stronger. So that the intensity of this relationship in the Pahlavi period with an average of 0.207 and in the Islamic Revolution with an average of 0.390. Among the significant issues; the important of "interior architecture/plan" in both mentioned periods is higher than the other two discussions, i.e. "interior decoration" and "area/ facade" in the architecture of complexes.

 

Key Words: Technology, Residential complex, Pahlavi period, Contemporary, Tehran City.

 

18

 

[1] . This article is taken from Sonya Silvayeh’s doctoral thesis with entitle “Interaction Pattern between Technology and Lifestyle in Architectural Residential Complexes from Pahlavi to Today” that is under the guidance of Abbas Ghaffari (first supervisor), MaziarAsefi (second supervisor) and Abbas Yazdanfar (advisor) in the faculty of architecture and urbanism engineering of Tabriz islamic art university.

[2] * PhD Student of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.

S.silvayeh@tabriziau.ac.ir

[3] ** Corresponding author: Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.

Ghaffari@tabriziau.ac.ir

[4] *** Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.

Masefi@tabriziau.ac.ir

[5] **** Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Iran University of Science & Technology, Tehran, Iran.

Yazdanfar@iust.ac.ir


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات رایمگ است.
حق نشر © 1403-1396

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره رایمگ| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]