Investigating the Importance of the Ancient Way Fahraj-Nosrat Abad (Aspi) in the Late Sasanid Period until the End of the Seljuk Era Path Based on the Newly-Found Karvansaray (Robat) of the Gorg Desert (Southern Margin of Lut)
Subject Areas : Basic concepts in Islamic urban planning and architectureLeyla Fazel 1 * , Yaqub Mohammadifar 2 , Esmail Hemmati Azandariani 3 , Massoud Ghamari 4
1 - Ph.D. Studentin Archaeology, Bu-Ali Sina University of Hamedan, Iran
2 - Professor, Department of Archaeology, Bu-Ali Sina University of Hamedan, Iran.
3 - Assistant Professor, Department of Archaeology, Bu-Ali Sina University of Hamedan, Iran.
4 - M.A student student in restoration, Isfahan Art University, Iran.
Keywords: Fahraj, Nosrat Abad (Aspi), Ancient Way, Seljuk Karvansaray(Robat), Gorg Desert, Bam’s cultural Landscape. ,
Abstract :
Historical geography sources of the early and middle Islamic centuries have named two cities of, Fahraj and Aspi or Senij (current Nosrat Abad), which fall under prosperous cities on the outskirts of the desert and the route from Kerman to Sistan. Archeological studies of the Cultural Landscape Region of Bam explored the ancient Fahraj-to-Aspi route in the first half of the 2010s. Later studies identified the Biyaban-e-Gorg building. The themes raised in this research concern understanding the significance of the Fahraj-to-Aspi axis in the late Sasanid era until the end of the Seljuk era and the study of the function of the Biyaban-e-Gorg building and its date of construction. The present study uses the descriptive-analytical approach and gathers data via field surveys and library sources. The research goals are as follows: first, part of the ancient main route of Fars and Kerman to Sistan in the cultural landscape region of Bam is introduced, which is aimed at answering numerous historical ambiguities in the eastern civilization, and few measures taken to understanding the ancient axes of this area are also discussed; second, the use and period of construction of the Biyaban-e-Gorg building as an impressive building in the middle of the Fahraj-to-Aspi route, located in southeastern Iran, is investigated. The studied axis starts from Fahraj in the southern outskirts of the Lut Plain (Zangi Ahmad Lut) and leads to Aspi (Nosrat Abad) on the road measuring 150 km involving 4-5 settlements. The works identified on the axis include two large settlements, parts of the ancient cobblestone roads, ten castles and caravanserais, and two minarets. These works date back to the late Sasanid era until the end of the Seljuk reign. This important axis was used from the beginning of Islam until the end of the Seljuk dynasty. It was also part of the ancient Kerman-to-Sistan main route that broadly constituted part of the ancient Fars-to-Sistsan (Zerang) axis. The Biyaban-e-Gorg building was an excellent site in the middle of this route. This building has an octagonal sketch with eight towers in the corners and forty chambers around the atrium, and a caravanserai in the middle of the route. An explanation of the use and date of construction of this site not only helps understand the importance of the route under study but also complements a set of architectural evidence of caravanserais as well as castles in the Seljuk era, finally compensating for the lack of data and cultural-historical documents from this era.
ابن¬حوقل (1366) ايران در صوره الارض (سفرنامه ابن حوقل)، به كوشش جعفر شعار، تهران، اميركبير.
ابن¬خرداذبه (1371) مسالك و ممالك، ترجمه سعید خاکرند، تهران، مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل و موسسه فرهنگی حنفاآ.
اصطخري، ابواسحاق ابراهيم (1373) مسالک و ممالک، ترجمه محمدبن¬عبدالله تستري، تهران، بنياد موقوفات دكتر محمود افشار.
اسعدپور بهزادی، زهرا (1372) کیمیای ناسوت، تهران، مؤلف.
افشار سیستانی (1390) سیستان و بلوچستان¬نامه، تهران، کتابدار.
اکبرزاده، داریوش (1399) «ز کابل به ناگه به کنده رسید (یادداشتی بر ترکیب کابل/ زرنگ-چین/ چینستان بر پایه کوش¬نامه)»، مطالعات ایرانی، سال نوزدهم، شماره 38، صص 7-22.
امیرحاجیلو، سعید و سارا سقایی (1397) «گسترش و تنوع گونه¬های سفال اسلامی در سکونت-گاه¬های دشت نرماشیر کرمان»، پژوهش¬های باستان¬شناسی ایران، دوره هشتم، شماره 19، صص 207-226.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1367) کوچه هفت¬پیچ، تهران، نگاه.
----------------------- (1371) اژدهای هفت¬سر، تهران، درنا.
بلاذری، احمدبن¬یحیی (1337) فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران، نقره.
پيرنيا، محمدكريم (1372) آشنایی با معماری اسلامی ایران؛ ساختمان¬های درون¬شهری و برون‌شهری، به کوشش غلامحسین معماریان، تهران، دانشگاه علم و صنعت.
پيرنيا، محمدكريم و كرامت¬الله افسر (1370) راه و رباط، چاپ دوم، تهران، سازمان ميراث فرهنگي و انتشارات آرمين.
تاریخ سیستان (1391) به کوشش جعفر مدرس صادقی، تهران، مرکز.
تاریخ شاهی قراختاییان کرمان (2535 شاهنشاهی) به تصحیح و تحشیه محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
توحیدی، فائق (1382) فن و هنر سفالگری، تهران، سمت.
توین¬بی، آرنولد (1378) جغرافیای اداری هخامنشیان، ترجمه همایون صنعتی¬زاده، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
چوبک، حمیده (1391) «سفالینه¬های دوره اسلامی- شهر کهن جیرفت»، مطالعات باستان¬شناسی، دوره چهارم، شماره 1، صص 83-112.
خبیصی، میرزا محمدابراهیم (1386) سلجوقیان و غز در کرمان، تصحیح و مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم.
رزم¬آرا، حسینعلی (1332) فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی¬ها)- استان کرمان و مکران، جلد هشتم، مشهد، انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش/ بنیاد پژوهش¬های اسلامی آستان قدس رضوی.
زرین¬کوب، عبدالحسین (1344) ارزش میراث صوفیه، طهران، آریا.
سایکس، سرپرسی (1365) سفرنامه ژنرال سرپرستی سایکس یا ده¬هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران، لوحه.
سهروردی، شیخ شهاب¬الدین (1347) عوارف المعارف، ترجمه ابومنصور عبدالمومن اصفهانی، به کوشش قاسم انصاری، تهران، علمی فرهنگی.
شریفی، مهناز (1398) «نویافته¬های بقایای معماری اواخر دوران ساسانی و اوایل اسلامی در حوضه رودخانه سیمره (زاگرس مرکزی)»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال نهم، شماره 36، صص 59-82.
شکوهی، مهرداد (1375) «بناهای تاریخی اوایل اسلام در نواحی دارزین کرمان»، ترجمه فرزاد کیانی، مجله میراث فرهنگی، شماره 16، صص 64-69.
طرح جامع مدیریتی اثر میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن (2017-2008) (1386) تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دفتر منطقه¬ای یونسکو.
فاضل، لیلا (1394) مطالعات باستان¬شناسی منظر فرهنگی بم- بررسی مقدماتی قلاع موجود در منظر و محور فرهنگی بم (1391-1394)، زیر نظر دکتر شهریار عدل، بم، مرکز اسناد پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن (منتشر نشده).
--------- (1399) مطالعات باستان¬شناسی ناحیه منظر فرهنگی بم، شهرستان¬های فهرج و ریگان استان کرمان، به همراه معرفی آثار نویافته شهرستان¬های بم و نرماشیر، زیر نظر شهریار عدل، شیراز، کتیبه نوین.
فاضل، لیلا و دیگران (1396) «خط سیرهای باستانی و سیمای تاریخی بخش نگین کویر فهرج (منظر فرهنگی بم)»، مطالعات ایران¬شناسی، سال سوم، شماره پنجم، بنیاد ایران¬شناسی.
فرمانفرما، عبدالحسین میرزا (1383) مسافرت¬نامه کرمان و بلوچستان، تهران، اساطیر.
کریمیان، حسن و دیگران (1398) سیر تحولات فضایی شهر سیرجان در دوران اسلامی با اتکا به شواهد باستان¬شناختی و منابع مکتوب تاریخی، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال دهم، شماره 38، صص 53-63.
کلایس، ولفرام و محمدیوسف کیانی (1373) کاروان¬سراهای ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
گروبه، ارنست.
ج.
(1384) سفال اسلامی، ترجمه فرناز حائری، تهران، کارنگ.
لسترنج، گاي (1337) سرزمين¬هاي خلافت شرقي، ترجمه محمود عرفان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب.
محمودي، علي (1362) جغرافياي حمل و نقل، تهران، مركز نشر دانشگاهي.
مستوفی، احمد (1348) گزارش¬های جغرافیایی لوت زنگی احمد، تهران، مؤسسه مطالعات جغرافیایی دانشگاه تهران.
----------- (1351) مطالعات جغرافیایی دشت لوت، تهران، مؤسسه مطالعات جغرافیایی دانشگاه تهران.
مشکور، محمدجواد (1371) جغرافیای تاریخی ایران باستان، تهران، دنیای کتاب.
مقدسي، ابوعبدالله محمدبن¬احمد (1361) احسن التقاسيم في معرفه الاقاليم، ترجمه علي¬نقي منزوي، جلد دوم، تهران، شركت مؤلفان و مترجمان ايران.
ملک ¬شاه حسین سیستانی (1344) احیاء الملوک، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و کتاب.
نوربخش، حمید و دیگران (1335) ارگ بم همراه با تاریخچه مختصر شهرنشینی در ایران، تهران، طهوری.
وزیری، احمدعلی¬خان (1352) جغرافیای کرمان، تهران، ابن سینا.
----------------- (1375) تاریخ کرمان، تصحیح و تحشیۀ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علمی.
هیلن براند، رابرت (1377) معماری اسلامی، ترجمه ایرج اعتصام، تهران، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
یارشاطر، احسان (1380) تاریخ ایران، ترجمه حسن انوشه، جلد سوم، قسمت دوم، تهران، امیرکبیر.
Kleiss. V., (1997) "Befestigungen in der umgebung von Bam", deutschesArchaologisches Institute –Eurasien- Abtilung, Aussenstelle Tehran, ArchaologischesMitteilungen , Iran and Turan, Band 29.
Shokoohy. Mehrdad, (1980) " Monuments of the Early Caliphate at Dārzīn in the Kirmān Region", Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 1 , pp. 3-20.