بازخوانی مراتب هستی صدرایی در سلسله مراتب باغ ایرانی (نمونه موردی: باغ فین کاشان)
محورهای موضوعی : معماری اسلامیالناز ایمانی 1 * , مرتضی شجاری 2
1 - دکتری معماري اسلامي، گروه معماری، دانشگاه هنر اسلامي تبريز
2 - استاد، گروه فلسفه، دانشگاه تبريز، تبریز
کلید واژه: باغ ایرانی, باغ فین کاشان, حکمت صدرایی, سلسله مراتب نظام معماری باغ, مراتب هستی. ,
چکیده مقاله :
باغهای تاریخی ایران به کمک نظامهای کالبدی، کارکردی و معنایی خود مکانی برای تبلور و انتقال مفاهیم نهفته در جهان‌بینی پدیدآورندگان آنها به شمار میآیند. از منظر هنرمند ایرانی، جهان تجلیگاه جلوه حق است و این تجلی خداوند در هستی، در معماری نیز تسری یافته است. اين مقاله با هدف همزبانی و همدلي با معماري باغ ایرانی و بررسی جایگاه سلسلهمراتب در آن، سعی دارد تا از سلسلهمراتب باغ فین کاشان به عنوان نمونه کامل باغ ایرانی، تأویلی برگرفته از اندیشه صدرایی در رابطه با مراتب هستی ارائه دهد. مطالعه به روش تحقيق كيفي و شیوه تحلیل محتوا، ابتدا مراتب هستی در اندیشه ملاصدرا و سلسله مراتب نظام معماری باغ ایرانی را با مطالعات کتابخانهای و میدانی بررسی کرده و در ادامه مراتب هستی صدرایی در باغ فین را با روش تأویلی و رویکردی مفهومی و وجودی بازخوانی میکند. بر اساس نتایج کار، باغ ایرانی به عنوان جلوهگاه اندیشه ایرانی- اسلامی، در جایگاهی نمادین با اندیشه صدرایی، پیرامون مراتب هستی و طی طریق به سوی کمال پیوند خورده است. این تجربه را در همنشینی میان مراتب هستی و سازمان معمارانه باغ میتوان سنجید. سلسلهمراتب باغ ایرانی در «اینهمانی» با مراتب هستی، انسان را به سمت ابداع و خلاقیتی پیش میبرد که مبتنی بر اسماء الحسنی است.
Iran's historical gardens serve as a platform for the transmission and expression of the underlying ideas of their designers. According to an Iranian artist, the entire world is a manifestation of God, and one way that God shows up in the world is through architecture. This essay seeks to analyze the function of hierarchy in the Iranian garden's architecture while also finding resonance and empathy with it. It uses the hierarchy of the Fin Garden in Kashan as a comprehensive illustration of the Iranian garden in an attempt to offer an explanation of the degrees of existence that is drawn from Sadra's philosophy. The study initially looks at Mulla Sadra's degrees of existence and the hierarchical structure of Iranian garden design through field and library research using qualitative research methodologies and content analysis. It then employs an interpretive method with a conceptual and existential viewpoint to reinterpret the Sadra's degrees of existence in the Fin Garden. Based on the results, the Iranian garden, as a manifestation of Iranian-Islamic thought, is symbolically connected to Sadra's thought regarding the levels of existence and the journey toward perfection. This experience can be measured in the coexistence between the levels of existence and the architectural organization of the garden. The hierarchy of the Persian garden, in its "similarity" with the levels of existence, leads humanity towards innovation and creativity that is based on the attributes of God.
Keywords: Iranian Garden, Sadra Wisdom, Hierarchy of garden architecture system, Degrees of existence, Kashan Fin Garden.
Statement of the Problem
The Iranian garden, with its architectural concept, reflects a sense of place that embodies the overall image of the cosmos. This concept guides individuals towards the essence and inner realm hidden within the space (Ardalan and Bakhtiar, 2004: 68). According to many systems, the Persian garden's structure can be used to abstract the connection between the garden and the human mind, so exposing the essence of existence (Dadbeh, 2004: 33). The Iranian garden artist has created an understanding of the mechanisms of the universe derived from Islamic-Iranian philosophy, which emphasizes the continuous presence of God in the different layers of the garden (see: Shibani and Hashemi-Zadegan, 2016). This effort by the architect in designing the hierarchy in the Persian garden has a close affinity with Mulla Sadra's definition of the truth of art in transcendent philosophy (see: Yarian, 2023).
Therefore, a comparison can be made between existence (the artistic work of God) and the Iranian garden (the artistic work of the architect) from the perspective of the hierarchies present in them. Thus, in this research, the levels of existence from the viewpoint of transcendent wisdom are reinterpreted in the hierarchy of the Fin Garden in Kashan in search of the truth of the Iranian garden through an interpretive method. The research is structured based on the following questions: 1. How is the hierarchy defined in the Persian garden? 2. How are the levels of existence according to Sadrā interpreted in the architecture of the Persian garden? 3. How can the coexistence between the levels of existence and the architectural system of the garden be assessed?
Research Methodology
The hierarchy studied in the Fin Garden's architecture and system of existence has made it possible to investigate how different garden elements relate to the physical world, imagination, and intellect. Through an interpretive method as well as an existential and conceptual approach, the degrees of existence from Sadra's point of view can be reinterpreted in the hierarchical structure of the Fin Garden in Kashan. Actually, one way to comprehend the underlying workings of an event is through interpretation. Since there are two types of information—acquired and current—existential interpretation relates to present knowledge, but conceptual interpretation is a part of acquired knowledge (see: Malayi, Parsania, 2015). Understanding the actuality and essence of a thing without the need for an intermediary is the result of this kind of interpretation (Javadi Amoli, 2010: 51-57). Two general steps in the interpretive approach are taking off the veil and going back to the source. After completing these two phases, the inner face of the phenomena will become apparent, and its essence will be understood. The two approaches to existential and conceptual interpretation each have corresponding veils; hence, the veils in the existential path connect to being and existence, while the veils in the conceptual path relate to conceptions. Following this stage, there is the opportunity to go back to the original (the second phase of interpretation), and by focusing on and examining the substance and actuality of occurrences, they are seen for what they really are. The features of the phenomenon can be comprehended following this observation (Shirazi, 2010: 115). In this post, this procedure has been completed in seven steps.
Results
In this study, it is shown at each stage that the various experiences of each section of this garden can be seen as a representation of the levels of existence according to Sadrā and also as a step-by-step evolution, where each level of perfection serves as a beginning for reaching another potential perfection. This journey begins in the city. In this article, the city symbolizes the physical world, and its most prominent characteristics are time, space, and movement. In the city, there are many possible paths ahead, and many goals are also hidden from view. Therefore, one of these paths must be chosen; with the help of a guide who has previously traveled this way and knows the route, the path and goal become certain. On this path, the individual leaves the city and, after traveling a distance, finds themselves in front of a wall that is the garden's fence. This fence serves as a framework that encompasses all the elements of this garden. In other words, the wall in the garden separates two different worlds and, in this sense, defines a clear boundary; because the existence and greenery of the garden begin in the heart of the desert towards the inside of the wall. In fact, that place is the entrance to the garden and the gateway to a superior realm beyond this fence. In the garden and in one's mind, one can fully experience liberation from materiality. Here, human perceptions are stronger and more acute. Human emotions—such as happiness, grief, fear, desire, joy, and suffering—are therefore more intense than those of the physical world. A person feels a kind of boundless joy and ecstasy when they first come into this world, along with the sorrow of losing their significant other, which intensifies their desire to locate them here.When someone works for perfection, they aim to go beyond their imagination and advance to a greater level in the next step and on their spiritual path. At this point, he is confronted with a boundary. A person must climb the steps and go beyond the volume of water as they move through the garden, which elevates, purifies, and prepares them to join the world of intellect. By passing through the garden area, a person finds themselves in a space called the garden pavilion (Kushk). The pavilion is another world in the garden, symbolizing the realm of intellect. Here, beyond time, space, matter, quality, and quantity, a person thinks of God, the creator, and the artist, becoming more perfect. A person, through contemplation in the tranquility of the pavilion, becomes aware of a realm that encompasses all levels of existence. Here is where the seeker attains certainty in a higher realm, which is the divine realm. Ultimately, human takes the final step on the path of perfection and, as they become purer in the clear waters of the realm of intellect, they realize the source of this water and attain absolute grace and the divine realm. The Suleimaniah Spring and its building in the cliffs of the mountains near the garden are the same divine realm. A realm where grace, kindness, and mercy flow through all levels of existence and here throughout the entire garden, and after nourishing the garden, it reaches the physical world and flows into the city to bring purity and joy. Thus, the realm of intellect is superior to the realm of imagination, and the realm of imagination is superior to the realm of matter. This water, which is the same as divine grace, is a symbol of paradise and the source of life. Conclusion
In this recitation, the Persian garden is a kind of ritual act that shows a set of signs of the great universe in the small garden world. The Persian garden is a translation of Iranian thought and perspective on existence, the world, and a place for the connection of form and meaning. In Sadra's wisdom, existence has destinations towards the spiritual end, which refers to the crossing from one world to another to connect. Walking the way, in the Persian garden, along the axis of water, trees, and vision is done with the desire to reach the final home (garden pavilion) and find the luminous source of water, and thus Sadra's existence is comparable to the hierarchy of the Persian garden. The present article intends to interpret this comparison in order to show that in the structure of companionship, one can find synonyms between the two, in the level of form and meaning, and in the meantime, architecture as the embodiment of the levels of existence could manifest the behavior towards the truth. This feeling and this spiritual background create two inseparable feelings. It means escaping from the world that is to the world that should be. So man expresses his desire in the arts. He sings, weaves, builds, wishes, and so on. In other words, in this re-reading of the garden, it is nothing but the esoteric aspect of creation.
قرآن کریم ابن عربي، شيخ محي الدين (1367) رسائل ابن عربي، مقدمه، تصحيح و تعليقات نجيب مايل هروي، تهران، مولی.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1383) حس وحدت (سنت عرفانی در معماری ایرانی)، با مقدمه سید حسین نصر، ترجمه حمید شاهرخ، تهران، خاک.
احمدی، الهه و علیرضا غیورفر (1401) «دریافت معانی باغ ایرانی از منظر پدیدارشناسی ادراک حسی مرلوپونتی»، نشریه شباک، سال 8، شماره 6 (پیاپی: 69).
امامی¬جمعه، مهدی (1385) فلسفه هنر در عشق¬شناسی ملاصدرا، تهران، فرهنگستان هنر.
انصاری، مجتبی (1378) ارزش¬های باغ ایرانی (صفوی- اصفهان)، مقطع دکتری، رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
ایلکا، شاهین و شهاب ایلکا (1391) تجسم اندیشه آئینی در معماری و منظرپردازی ایران، تهران، طحان.
براتی، ناصر (1383) «باغ و باغسازی در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی»، فصلنامه باغ نظر، دوره 1، شماره 2، صص 3-15.
بمانیان، محمدرضا، امیرخانی، آرین و محمدرضا لیلیان (1389) نظم و بی نظمی در معماری، تهران، طحان.
بهرامی، تقی (1317) فرهنگ روستایی یا دایره المعارف فلاحتی، تهران، بی نا.
پورمند، حسنعلی و احمدرضا کشتکار قلاتی (1390) «تحلیل علت‌های وجودی ساخت باغ ایرانی»، نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، دوره 3، شماره 47، صص 51-62.
پیرنیا، محمدکریم (1370) آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران.
-------------- (1373) «باغ¬های ایران»، تدوین فرهاد ابولضیاء، مجله آبادی، شماره 15، ص 4.
-------------- (1387) سبک¬شناسی معماری ايرانی، تدوين و تأليف غلامحسین معماریان، تهران، سروش دانش.
جوادی آملی، عبدالله (1389) توحید در قرآن، قم، اسراء.
خوانساري، مهدي، مقتدر، محمدرضا و مينوش ياوري (1383) باغ ايراني، بازتابي از بهشت، تهران، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري.
دادبه، آریاسپ (1383) «مکتب¬های باغ¬آرایی»، نشریه موزه¬ها (ویژه نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، شماره 41، صص 30-34.
رضایی قلعه، مریم و مرتضی شجاری (1400) «ارتباط باغ طبیعت با باغ جان از منظر مولوی»، دوفصلنامه پژوهشنامه عرفان، سال 13، شماره 25، 79-101.
زانگری، لوئیجی، رحمتی، نازیکاماندانا و برونکا لورنزی (1391) باغ¬های ایرانی- اسلامی، ترجمه مجید راسخی و فرهاد تهرانی، تهران، دفتر پژوهش¬های فرهنگی و قطب علمی طراحی شهری.
شاهچراغی، آزاده (1387) بازآفرینی نظام معماری باغ ایرانی (با شناخت اصول نمونه¬های تاریخی و ضرورت¬های دوران)، مقطع دکتری، رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.
-------------- (1391) پارادایم¬های پردیس درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، تهران، جهاد دانشگاهی واحد تهران.
شاهچراغی، آزاده و سید غلامرضا اسلامی (1387) «بازخوانی نظام معماری باغ ایرانی در باغ- فرش ایرانی با تأکید بر نظریه بوم‌شناختی ادراک محیط»، نشریه علمی گلجام، دوره 4، شماره 9، صص 63-86.
شیبانی، مهدی (1393) «آوای هستی باغ ایرانی»، مجله هنر و تمدن شرق، شماره 6، صص 5-9.
شیبانی، مهدی و سیدامیر هاشمی¬زادگان (1395) «باغ ایرانی، هستی نوشونده»، فصلنامه باغ نظر، دوره 13، شماره 45، صص 5-12.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1362) منطق نوین (اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه)، ترجمه عبدالمحسن مشکوه‌الدینی، تهران، مؤسسه انتشارات آگاه.
-------------------- (1381) المبدأ و المعاد، ترجمه احمدبن‌محمد حسینی، بکوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
-------------------- (1383) الحکمه المتعالیه فی اسفار الاربعه، تصحیح تحقیق و مقدمه علی‌اکبر رشاد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
-------------------- (1385) مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت.
-------------------- (1389) حکمت متعالیه در اسفار اربعه، دوره 4 جلدی، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مولی.
شیری، طهمورث و ندا عظیمی (1391) «بررسی مقایسه‌ای تحلیل محتوای کیفی و روش هرمنوتیک»، مجله مطالعات جامعه‌شناسی، دوره 5، شماره 15، صص 79-99.
طباطبایی، محمدحسین (1416) نهایه¬الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
عزیزی قهرودی، مهرداد و علی عسگری (1401) «پدیدارشناسی باغ ایرانی براساس نظریۀ روانشناختی ادراک گشتالت (نمونۀ موردی: باغ شازده ماهان)»، مجله هنر و تمدن شرق، دوره 10، شماره 35، صص 45-56.
https://doi.org/10.22034/jaco.2022.328716.1232.
فلامکی، محمد منصور (1389) باغ ايرانی (عکس رخ باغ) در گستره¬های معماری، تهران، فضا.
مرجوعی، علی (1383) «باغ، همچون رویداد»، فصلنامه معماری و شهرسازی، شماره 78-79.
مسعودی، عباس (1382) «بررسی دیوار به عنوان یکی از اجزای تشکیل¬دهنده باغ ایرانی»، فصلنامه معماری و فرهنگ، شماره 14، صص 100-104.
ملایی، رضا و حمید پارسانیا (1394) «صورت¬بندی روش تأویل و تأثیرآن بر علوم اجتماعی با تأکید بر اندیشه آیت¬الله جوادی آملی»، نشریه حکمت¬ا¬سراء، سال 7، شماره 3 (پیاپی: 25).
منصوری، سیدامیر (1384) «درآمدی بر زیبایی¬شناسی باغ ایرانی»، فصلنامه باغ نظر، دوره 2، شماره 3، صص 58-63.
مهدی¬نژاد، جمال الدین، ضرغامی، اسماعیل و سیده اشرف سادات (1394) «رابطه انسان و طبیعت در باغ ایرانی از منظر معماری اسلامی»، نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی، جلد 5، شماره 1، صص 27-41.
میرفندرسکی، محمد امین (1383) «باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی در کجاست؟»، نشریه موزه¬ها (ویژه نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، شماره 41، 10.
نصر، سید حسین (1383) نکاتی پیرامون باغ ایرانی، کتاب باغ ایرانی، حکمت کهن منظر جدید، تهران، موزه هنرهای معاصر تهران، نظر.
نقی زاده، محمد (1377) «صفات شهر اسلامی در متون اسلامی»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 4 و 5، صص 47-61.
------------ (1384) جایگاه طبیعت و محیط زیست در فرهنگ و شهرهای ایرانی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
نیکومنش، مصطفی (1392) نگین کویر، کاشان، مرسل.
یاری، فهیمه و راضیه هورشناس (1396) «معماری ایرانی و نگرش به رمزاندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»»، مجله مهندسی ساختمان و علوم مسکن، دوره 11، شماره 4، صص 49-54.
یاریان، مجید (1402) «هنر، حقیقت، ابتذال (بازاندیشی حقیقت هنر در مبانی صدرایی)»، نشریه تأملات فلسفی، دوره 13، شماره 31.
https://doi. org/10. 30470/phm. 2022. 556500. 2235 Pinder-Wilson R. (1976) The Persion Garden: Bagh and Chahar Bagh, in The Islamic Garden, In: Ettinghausen R., Macdougall E. B. (eds) The Islamic Garden, Washington D. C., The Stinehour Press, PP. 69-85.
Wilber D. N. (1979) Persian Gardens and Garden Pavilions, Washington, Dumbarton Oaks Research Library and Collection.