پژوهشی بر چیستی معماری اسلامی
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامی
1 - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز
کلید واژه: اسلام, معماری, معماری اسلامی, معماری مسلمین,
چکیده مقاله :
معماری اسلامی واژه‌ای پر تکرار در پژوهش‌های پیرامون هنر و تمدن اسلامی است و طیف گسترده‌ای از آثار ساخته شده در قلمرو جهان اسلام را با این کلمه نام‌گذاری کرده‌اند و پژوهشگران مختلفی نیز از گذشته تا به امروز سعی در تعریف و ذکر ویژگی‌های آن نموده‌اند. هر چند در اغلب آنها، نسبتی بین اسلام به عنوان یک دین الهی و معماری برقرار نشده است و صرفاً به ذکر ویژگی‌های ابنیه ساخته شده بعد از اسلام پرداخته شده است. در این مقاله که از لحاظ روش جزء تحقیقات توصیفی - تحلیلی است و گردآوری اطلاعات آن به روش کتابخانه‌ای صورت پذیرفته است سعی می‌گردد به این سئوالات پاسخ داده شود که معماری اسلامی چیست؟ و زمانی را می‌توان برای آغاز و پایان این شکل از معماری در نظر گرفت. لذا بر اساس استنتاج ازآیات قرآنی و تعالیم دینی، معماری اسلامی به گونه‌ای از معماری اطلاق می‌شود که بیش از آنکه در پی شکل و فرم مشخصی باشد، باید در خدمت انسان مسلمان برای رسیدن به کمال بوده و هدف غایی از خلقت انسان را که همانا عبادت الهی است را پیگیری کند. اینگونه از معماری هم زمان با بعثت رسول اکرم ص آغاز شده و تا نهایت نیز ادامه پیدا می‌کند و منحصر به منطقه‌ای خاص و زمان مشخصی نیز نخواهد بود.
Islamic architecture is a recurring term in research on Islamic art and civilization. A wide range of works made in the Islamic world has been named with this word and scholars have tried to define and mention its features, in which, there is almost no relationship between Islam as a divine religion and architecture, and only the characteristics of buildings are mentioned. In this research, came to light by descriptive-analytical study method based on gathering of information in the library, after the analyses of the definitions of Islamic architecture, two questions are asked about it: what it is and when did this form of architecture begin and end. Therefore, based on the inference from Quranic verses and religious doctrine, Islamic architecture refers to a type of architecture that, rather than seeking a specific shape and form, should help Muslims to achieve perfection and the ultimate goal of human creation, which is to worship God. This kind of architecture started at the same time with the mission of the Holy Prophet “PBUH” and will continue until the end and will not be limited to a specific region and a specific time.
قران کریم.
ابن فارس، ابوالحسین احمد (1404)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم.
اتینگهاورن، ریچارد و الگ گرابار (1382)، هنر و معماری اسلامی 1، ترجمه یعقوب آژند، انتشارت فرهنگستان هنر، تهران.
علامه محمد بن باقربن محمد تقی مجلسی، بحارلانوار، انتشارات اسلامی، ناشر دیجیتالی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
بلر، شیلا و جاناتان بلوم (1381)، هنر معماری اسلامی 2، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات سمت، تهران.
بمانیان، محمد رضا؛ ارجمندی، سحر و فرزانه علي محمدي (1392)، «تاثیر اصول فقهی مرتبط با حقوق شهروندی بر پایه عدل در طراحی مسکن (نمونه مورد: سه مورد از خانه‌های ایرانی-اسلامی)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 12، 89-100.
پاینده، ابو القاسم (1382) ، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، چاپ: چهارم، تهران.
حائری، محمدرضا (1388)، نقش فضا در معماری ایران، هفت گفتار درباره زبان و توان معماری، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
حر عاملی (1409)، وسائل الشیعة، مؤسسة آلالبیت علیهم السلام، چاپ اول، قم.
سعدوندی، مهدی و محمد مهوش (1394)، «آسیب شناسی شاخص سازی مفاهیم اسلامی در معماری اسلامی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 21، 47-56.
شریف الرضی، محمد بن حسین (1388)، نهج البلاغه، ترجمه انصاریان ، چاپ اول، قم.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417) ق، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 18، قم، جامعه مدرسین.
طبرسى، على بن حسن (1379)، مشكاة الأنوار، ترجمه هوشمند و محمدى ، چاپ: اول، قم.
فلامکی، محمد منصور (1381)، ریشه‌ها و گرایشهای نظری معماری، نشر فضا، تهران.
فیشر، ساول (1398)، فلسفه معماری، مدخل فلسفه معماری دانشنامه فلسفه استنفورد، ترجمه مهدی محمدی و حسین رهنما، انتشارات فکر نو، تهران.
قرائتی، محسن (1387)، تفسیر نور، انتشارات موسسه درس هایی از قرآن.
كلینى، ثقة الاسلام (1365)، الكافی، دار الكتب الإسلامیه، تهران.
كلینى، محمد بن یعقوب (1369)، أصول الكافی، ترجمه مصطفوى، چاپ: اول، تهران.
کورت گروتر (1383)، زیبایی شناسی در معماری، ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
گرابار، الگ (1379)، شکل گیری هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، انتشارات نشر دانشگاهی، تهران.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1365)، آداب و سنن ( ترجمه جلد 73 بحار الأنوار)، چاپ: اول، تهران.
محدثی، جواد (1379)، اخلاق معاشرت، حوزه علمیه قم دفتر تبلیغات اسلامی.
محمدی ری شهری، محمد (1386)، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر، قم.
مصباح یزدی، محمد تقی (1391)، پرسش‌ها و پاسخ ها، جلد سوم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله).
نقره کار، عبدالحمید (1394)، برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری، انتشارات فکر نو، تهران.
نقره کار، عبدالحمید و محمدمنان رئیسی (1391)، «تحقق پذیری هویت اسلامی در آثار معماری»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 7، 5-12.
نقره‌‌کار، عبدالحمید؛ حمزه‌نژاد، مهدی و علی‌محمد رنجبرکرمانی (1397)، تبیین معماری و شهرسازی مبتنی بر هویت اسلامی - ایرانی، جهاد دانشگاهی، قزوین.
نورى، حسین بن محمد تقى (1408)، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، قم.
الهی زاده، محمد حسن و راضیه سیروسی (1393)، «الگوسازی مسکن بر پایه سبک زندگی اسلامی»، فصلنامه سبک زندگی دینی، شماره 1، 35-70.
ورنویت، استیون (1385)، «ظهور و رشد باستان شناسی اسلامی»، ترجمه پروین مقدم، مجله گلستان هنر، شماره 4، 35 الی 50.
هیلند براند، رابرت (1383)، معماری اسلامی،ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، انتشارات روزنه، تهران.
Grube E, (1978), What is Islamic Architecture?, in George Michell, ed. , Architecture of the Islamic World: Its History and Social Meaning, London: Thames and Hudson, 10-14.
Grabar, O, (1983), Reflections on the Study of Islamic Art, Muqarnas, 1, 1-14.
Grabar O, (2003), What Should One Know about Islamic Art?’, RES, 43, 5-11.
Peterson, (1996), Dictionary of Islamic Architecture, published by Routledge, London.
Rabbat, N. (2012). Islamic Architecture as a Field of Historical Enquiry, Journal of Art Historiography, (6), 17.
Yassin, A, & Utaberta, N. (2012), Architecture in the Islamic Civilization: Muslim building or Islamic Architecture, Journal of Islamic Architecture, 2(2).
Petruccioli, A & Pirani, KH (2002), Understanding Islamic Architecture, Routledge Curzon.
Mortada, H, (2003), Traditional Islamic Principles built Environment, Routledge Curzon.