ارزشهای انسان مسلمان و نمود آن در معماری خانه ایرانی اسلامی (نمونه موردی: خانه‌های تاریخی شهر یزد)
محورهای موضوعی : معماری اسلامی
مهشید ردایی
1
,
مینو قره بگلو
2
*
,
محمد علی کی نژاد
3
,
فرهاد احمدنژاد
4
,
حامد بیتی
5
1 - دانشجوی دکتری معماری اسلامی، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
2 - استاد گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز
3 - استاد گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
4 - استادیار گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
5 - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
کلید واژه: ارزش, انسان مسلمان, معماری ایرانی اسلامی, خانه‌های تاریخی, یزد.,
چکیده مقاله :
انسان حائز ارزشهایی است که می‌تواند در شکل‌گیری معماری خانه ایرانی اسلامی نقش داشته باشد. بی‌توجهی به ارزشهای نهفته در تجارب گذشتگان‌مان هر روز بیش از پیش نمایان می‌شود. سوالی که مطرح گردید: ارزشهای انسانی چگونه در معماری خانه ایرانی اسلامی نمود یافته است؟ هدف پژوهش، شناسایی ارزشهای انسانی حاکم بر خانه‌های ایرانی‌اسلامی، تبیین ارتباط ارزشهای انسانی با سبک زندگی ایرانی- اسلامی و نمود شکلی آن در معماری خانه‌های تاریخی شهر یزد به عنوان نمونه مورد مطالعه است. پژوهش از نوع کیفی، از حيث هدف کاربردی و روش تحقيق، با ترکیب روش استدلال منطقی، مطالعات توصیفی- تحلیلی و تاریخی و بر پایه اسناد کتابخانه‌ای قرار گرفته بود. ارزشهای انسانی مبتنی بر فرهنگ اسلامی در معماری خانه را در 5 عرصه: ارتباط انسان با خدا- ارتباط انسان با خود- ارتباط انسان با جامعه و دیگران- ارتباط انسان با طبیعت- ارتباط انسان با تاریخ مورد واکاوی قرار دادیم. بعد از استخراج آموزه‌های اسلامی،6 نمونه از خانه‌های تاریخی شهر یزد، انتخاب و نمود آموزه‌های اسلامی در حوزه ارزشهای انسانی مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان داد که ارزشهای انسانی به شکل تکریم پیران، حقوق مهمان، حسن همجواری، پرهیز از اسراف، سلسله مراتب و... در خانه‌های تاریخی شهر یزد نمود یافته است. بناهای ایرانی- اسلامی مجموعه‌ای پویاست که باید همواره در حال تحول بوده و خود را با نیازهای ساکنان، مفاهیم، اصول و ارزشهای انسانی ایرانی- اسلامی وفق دهد. از اینرو با استخراج ارزشهای انسانی از معماری ناب گذشته، بروزرسانی و اشاعه آن، معماری خانه‌های معاصر را می‌توان همگام با ارزشهای انسانی شکل داد.
Human has values that can play a role in the formation of Iranian Islamic house architecture. Ignoring the hidden values in the experiences of our past is becoming more visible every day. The question that was raised was: How are human values manifested in the architecture of Iranian Islamic houses? The purpose of the research was to identify the human values governing Iranian-Islamic houses, to explain the relationship between human values with the Iranian-Islamic lifestyle, and its manifestation in the architecture of the historical houses of Yazd City as the case studies. This research was qualitative and practical in terms of purpose, and it was conducted by combining logical reasoning methods, descriptive-analytical and historical studies, and based on library documents and sources. We analyzed human values based on Islamic culture in house architecture in 5 axes: human relationship with God - human relationship with self - human relationship with society and others - human relationship with nature - human relationship with history. After extracting Islamic teachings, 6 examples of historical houses in Yazd City were selected and analyzed in terms of Islamic teachings in the field of human values. The results of the study showed that human values in the form of respect for the elderly, guest rights, good neighborliness, avoidance of extravagance, hierarchy, etc., were manifested in the historical houses of Yazd city. Iranian-Islamic buildings are a dynamic collection that must be constantly evolving and adapt to the needs of the residents, Iranian-Islamic concepts, principles, and human values. Therefore, by extracting human values from the pure architecture of the past, updating and restoring it, and updating and spreading it, the architecture of contemporary houses can be shaped in sync with human values.
قرآن کریم نهج البلاغه آیت اللهی، محمد حسین و نفیسه مصون و فرناز اخوان و فاطمه آقایی (1393) «بررسی ترفندهای آسایش اقلیمی هفت دری خانه رسولیان یزد بر مبنای کتاب MEEB»، اولین همایش ملی عمران، معماری و توسعه پایدار.
آرین، سمیه و مریم فرج پور و علی قمری (1396) «بررسی تأثير خانه‌ها با الگوهای معماری ایرانی اسلامی بر ایجاد آرامش»،كنفرانس ملي پژوهش هاي كاربردي در عمران معماري و شهرسازي.
آزادارمكي تقي و امیر ملكي (1386) «تحليل ارزش هاي سنتي و مدرن در سطوح خرد و كلان»، نشریه نامه علوم اجتماعی، دوره جديد، شماره پياپي 30، صص 97- 121.
آزادارمكي تقي و سید مهدی اعتمادی فر (1389) «پایگاه خانوادگی و کیفیت ارزشهای مذهبی در ایران»، مجله جامعه شناسی معاصر، سال دوم،شماره دوم.
آل بویه، طاهره (1388) «ارتباط انسان با خود»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره59.
آنتونی گیدنز (۱۳۷۶) جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشرنی.
امیری، اعظم و سیدعلی آل یاسین و لیلا امیری (1395) «تطبیق ارزشهای انسانی از منظر مثنوی معنوی و قرآن»، کنگره بین‌المللی زبان و ادبیات.
استاجی، زهرا و همکاران (۱۳۸۶) «بررسی سبک زندگی در ساکنین شهر سبزوار»، مجله دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی سبزوار، دوره سیزدهم، شماره 3، صص ۱۳۴ – ۱۳۹.
ارژمند محمود و سميه خاني (1391) «نقش خلوت در معماري خانه ايراني»، مجله مطالعات شهر ايراني اسلامي، دوره 2، شماره 7، صص 27-38.
ايلکا شاهين, منصوري بهروز, نصيرسلامي، سيدمحمدرضا, صارمي سيدعلي اكبر (1394) «تبيين مفهوم مسکن و سکونت در رويکرد پديدارشناسي و رهيافت پارادايم‌هاي فرهنگي زيستي»، نشریه مديريت شهري، دوره 14، شماره 39، ص 165.
بيگدلي، حامد و محمد باقري و فرخ اسدي (1397)« بررسي نقش خلوت در معماري خانه هاي سنتي»، نشریه معماری شناسی، دوره 1، شماره4.
پاپینو، دیوید (1395) طبیعت گرایی (دانشنامه فلسفه استنفورد70)، مترجم حسن امیری آرا، ققنوس.
توکلی، یاسین (1394) «فرهنگ اسلامی تعامل انسان با طبیعت و محیط زیست از منظر قرآن کریم»، نهمین همایش بین المللی پژوهش‌های قرآنی.
تفکر، مینا، علی آبادی، مرتضی (1392) «بررسی و تحلیل تاثیرات متقابل سیر تحول ارزش هاي جامعه ي ایرانی بر شکل گیري کالبدي معماري ایرانی- اسلامی (از دوران صفویه تا دوران معاصر)»، همایش ملی معماري و شهرسازي انسانگرا (دانشگاه آزاد اسلامی قزوین).
تری یاندیس و س.
هری (1378) فرهنگ و رفتار اجتماعی، ترجمه: نصرت فتی، تهران، رسانش.
جاویدی‌نژاد، مهرداد و سید احسان موسوی (1399) «خوانش رابطه انسان و طبیعت در معماری خانه، در گذار از سنت به مدرنیته»، هفتمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و ششمین نمایشگاه تخصصی انبوه سازان مسکن و ساختمان استان تهران.
جوادي آملي، آيت الله عبدالله (1389) جامعه در قرآن، تفسير موضوعي قرآن كريم، چاپ سوم، مرکز نشر اسرا.
جعفري تبريزي، محمدتقي (1378) انسان و رسالت انسانی، گردآورنده: محمدرضا جوادي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 76 صفحه، چاپ 1.
چانی، دیوید (۱۳۷۸) سبک زندگی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حجت، عیسی (1382) آموزش معماری و بی ارزشی ارزشها»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 14، تابستان 1382، صص 63-75.
حجت، عیسی و آزاده آقالطیفی (1389) «تاملی در نقش مخاطب در کیفیت معماری امروز ایران»، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، شماره 42، دوره 2،35-25 حبیب، فرح (1385) «کندوکای در معنای شکل شهر»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 25، بهار 1385، صص 5-14.
حبیب، فرح و اکرم حسینی (1389) «تحلیلی از معماری معاصر ایران در رویارویی با پدیده جهانی شدن»، نشریه هویت شهر، سال چهارم، شماره 6، صص 29- 38.
حیاتی، حامد و بهزاد وثیق و شیوا مدنی زاده (1397) «تجلی مؤلفه هاي اخلاقی در معماري خانه هاي سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال13، شماره 4، صص 1-7.
حاجی قاسمی، کامبیز (1390) «تاملی در مفهوم معماری اسلامی ایران و راه فهم آن»، نشریه صفه، بهار 1390، شماره52، صص 7-18.
صبا، سامان (1398) «جایگاه ارزشهای انسانی در ارزیابی فرآیندهای شکل دهنده به مکان در فضاهای باز مسکونی (مورد پژوهی شهر تبریز)»، پایان نامه دکتری معماری اسلامی، دانشکده شهرسازی و معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
صاحب محمديان منصور (1386)« سلسله مراتب محرميت در مساجد ايراني»، نشریه هنرهای زیبا، بهار 1386، دوره - شماره29، صص 59- 68.
صدرا، علی رضا و علی قنبری (1387) ارزشهای حاکم بر جامعه ایرانی، مرکز تحقیقات استراتژیک، تهران.
دث، ژان ون و الینور اسکار بروگ (1378) چیستی ارزش، ترجمه اصغر افتخاری، قبسات، سال چهارم.
داعي پور، زینب (1393) «رابطه حضور طبيعت و افزايش حس تعلق در خانه هاي سنتي ايران»، مجله باغ نظر، پاييز 1393، دوره 11، شماره 30، صص 49-58.
راسخی، فروزان (1378) «ارتباط انسان و طبیعت در اسلام و آیین دائو»، فصلنامه هفت آسمان، شماره 2.
هاشمی زرج آباد، حسن و عابد تقوی و ذبیح الله مسعودی (1393) «درون گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی- اسلامی نمونه پژوهش میدانی: خانه‌های تاریخی بیرجند»، دوره 9،شماره 2- شماره پیاپی 34بهمن 1393، صص 123- 146.
راپاپورت، آموس (1388) انسان شناسی مسکن، ترجمه خسرو افضلیان، تهران، حرفه هنرمند.
شارون، جوئل (1379) ده پرسش از دیدگاه جامعه شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری کاشانی، تهران، نشرنی.
شیروانی دستگردی، احمدرضا و زیبا کشکولی (1396) «بررسی نقش حیاط خانه‌های سنتی ایرانی در بهداشت روان»، پنجمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری.
شریفی، احمد حسین (1391) «سبک زندگی به عنوان شاخصی برای ارزیابی سطح ایمان»، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، سال سوم، شماره 3، صص 49- ۶۲.
عیوضی، محمد رحیم (1386) «فرهنگ اسلامی : مفاهیم، ویژگی‌ها و اصول»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره58.
فلامکی، محمد منصور (1393) ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری، ناشر: فضا (وابسته به موسسه علمی و فرهنگی فضا)، چاپ پنجم.
فرح لقا،رویا (1395 ) «عوامل موثر بر حس دعوت کنندگی بر ورودی خانه‌های قاجار شهر آمل»، دومین همایش بین المللی معماری،عمران و شهرسازی در آغاز هزاره سوم.
قره بگلو، مینو (1401) درس نامه سبک زندگی اسلامی و شکل‌گیری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
قره بگلو، مینو و قاسم مطلبی و سامان صبا (1398) «بازشناسی مفهوم ارزش در رابطه انسان و محیط در فضاهای باز سکونتی در معماری سنتی ایران»، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره ۲۴، شماره ۱.
قره بگلو، مینو و مهتاب هاشمی آقاجری، و محمدعلی کی نژاد و حامد بیتی (1399) «سبک زندگی اخلاقی در تعامل با قابلیّتهای محیط در محلات سنتی ایران (مورد مطالعه: محلهِ تاریخی عزب دفتریلر تبریز)»، دوفصلنامۀ اندیشۀ معماری، نشریۀ علمی، سال چهارم، شمارة هشتم، پاییز و زمستان 1399، صص 85-104.
قرائتي، محسن (1387) تفسیر نور، جلد ششم، چاپ نوزدهم، انتشارات مركز فرهنگي درسهايي از قرآن.
كاتب، فاطمه (1384) معماري خانه هاي ايراني، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
کوئن، بروس (1372) مبانی جامعه شناسی، ترجمه و اقتباس: غلامعباس توسلی، رضا فاضل، سمت، تهران.
کریمیان، مهدی و نادر شیخ الاسلامی (1394) «ارزشهای انسانی و جذابیت سازمان و نقش تعدیل کننده ارتباطات»، کنفرانس بین المللی مدیریت و اقتصاد در قرن 21.
کریمی، علی (1390) حقیقت خانه، رهیافتی به شناخت قدر و منزلت شایسته خانه، رواق نظر، ده مقاله در معماری، تهران، موسسه تالیف ترجمه و نشر آثار هنری متن.
کیس، الکساندر و وین فرید و پیتراچ سند (1379) حقوق محیط زیست (جلد 1)، مترجم محمد حسن حبیبی، ناشر موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
گلي زواره، غلامرضا (1383) «مسكن مكان آرامش و آسايش»، مجله اينترنتي پاسدار اسلام، شماره 275.
گی روشه (۱۳۸۷) مقدمه ای بر جامعه شناسی عمومی جلد اول (کنش اجتماعی)، ترجمه هما زنجانی زاده، سمت.
------- (1395) تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، نشرنی.
معین، محمد (1371) فرهنگ معین، چاپ نهم، تهران، امیركبیر.
مرتضي، هشام، مشكيني، ابوالفضل، حبيبي، كيومرث (1387) اصول سنتي ساخت و ساز در اسلام، تهران: انتشارات مركز مطالعاتي و تحقيقاتي شهرسازي و معماري.
معماریان، غلامحسین (1384) سیری در مبانی نظری معماری، ناشر سروش دانش.
----------------- (1387) آشنایی با معماری مسکونی ایران گونه شناسی درونگرا، تهران، سروش دانش.
----------------- (1389) «تأثير فرهنگ ديني بر شكل گيري خانه مقايسه تطبيقي خانه»، فصلنامه تحقيقات فرهنگي، دوره 3، ش 2، صص1- 25.
مظاهری، حسین و جمشید ابراهیم پور سامانی و سید داریوش رحیمی (1396) «مولفه‌ها و شاخص‌های سبک زندگی اسلامی»، مجله مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام، دوره 2، شماره2، صص 13- 39.
محسنی تبریزی، علیرضا (1373) «بیگانگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 12، صص 27- 32.
متقی‌فر، غلامرضا و محمدتقی مصباح‌یزدی (1376) پیش نیازهای مدیریت اسلامی، ناشر: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نژاد ابراهیمی، احد و محمدرضا پورجعفر و مجتبی انصاری و پیروز حناچی (1392) «ارزش و ارتباط آن با رویکرد مداخله در آثار فرهنگی- تاریخی، مرمت و معماری ایران (مرمت آثار و بافت‌های تاریخی، فرهنگی)»، پاییز و زمستان 1392، سال سوم، شماره 6، صص 79-98.
نورائی، سمیه (1394) «جایگاه ارزشهای انسانی در معماری اصیل و بومی ایران»، همایش بین المللی معماری، عمران و شهرسازی در هزاره سوم نیازمند، نیما (1397) «کرانمود معماری اسلامی- ایرانی»، اولین همایش بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارهای نوین مدیریت شهری نیک گهر، عبدالحسین (1369) مبانی جامعه شناسی، نشر رایزن.
تهران نصر، سيد حسين (1361) سه حكيم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران، شركت سهامي كتابهاي جيبي.
-------------- (1370) انسان و طبيعت، ترجمه عبدالرحيم گواهي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي -------------- (1375) هنر و معنويت اسلامي، ترجمه رحيم قاسميان، تهران، دفتر مطالعات ديني هنر.
نوربري شولتز، كريستيان (1381) مفهوم سكونت، به سوي معماري تمثيلي، محمود ياراحمدي، تهران، آگه.
وثيق، بهزاد و آزاده پشوتني‌زاده و محمدرضا بمانيان (1388) «مکان و مسکن در منظر اسلام»، نشریه پژوهش‌هاي ميان رشته اي قرآن كريم، دوره1، شماره3، صص 93-101.
ولی زاده اوغانی، محمد باقر و اکبر ولی زاده اوغانی (1391) «تکریم مهمان و جلوة آن در ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران»، مجله معرفت اخلاقی سال سوم پاییز و زمستان 1391، شماره 12، صص 103-116.
هاشم پور، پریسا (1391) «پایداری فرهنگی خانه-ظهور عناصر پایدار فرهنگی برای ارتقاء کیفی خانه»، رساله دکتری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
El Husseiny, A. M., & El Husseiny, A. A. (2012) Spirituality and Social Values vs. Material Formalism: An approach to a human architecture. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 68, 710-722.
Williams, A. E., & Williams, P. O. (2019) Values-based architecture as a regenerative approach to the human–environment relationship. International Journal of Design & Nature and Ecodynamics, 14 (1), 63-74.
Williams, A. E. (2016) Towards a methodology for values-based architecture. Eco-Architecture VI: Harmonisation between Architecture and Nature, 161, 1.
Young, K. (1949) Sociology: a study of society and culture. American Book Company.