تحلیل قیاسی نقش فرهنگ و اقلیم بر معیارهاي صورت‌بندي خانه‌هاي قاجاري (مطالعه موردي: اقلیم‌هاي «گرم و مرطوب» و «معتدل و مرطوب» ایران)
محورهای موضوعی : معماری اسلامی
1 - استادیار گروه معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران
کلید واژه: فرهنگ, اقلیم گرم و مرطوب, اقلیم معتدل و مرطوب, تحلیل قیاسی, خانه‌های قاجاری,
چکیده مقاله :
در طول تاریخ، انسان در کالبدهای معماری متفاوتی زندگی خود را سپری کرده است؛ که این کالبد محصول نهایی شیوه نگرش انسان، نیازهای رفتاری او، وضعیت و شرایط اجتماعی، مذهبی و اقتصادی و اقلیمی بوده است. تأثیر هر یک از عوامل ذکر شده بر پیکره بندی کالبد معماری خانه-ها متفاوت بوده ولی نفوذ فرهنگ و اقلیم به عنوان کلیدی ترین عوامل مؤثر بر شاخصه‌های معماری، غیر قابل انکار است. هدف این پژوهش دست یابی به نگرشی بر نقش فرهنگ و اقلیم بر معیارهای صورت بندی خانه های قاجاری در اقلیم های گرم و مرطوب و معتدل و مرطوب ایران با رویکرد تحلیل قیاسی بوده تا نحوه تأثیرپذیری هر یک از شاخصه‌های کالبدی را از این عوامل شناسایی کند. روش تحقیق در این پژوهش، در حوزه روش کیفی قرار دارد و جمع‌آوری مطالب به روش کتابخانه ای و مشاهده میدانی انجام شده است. در فرآیند تحلیل و ارزیابی موضوع پژوهش، چهار خانه قاجاری با دو فرم متفاوت حیاط مرکزی و بلوکی در شهرهای شاخص اقلیم‌های مذکور انتخاب شدند تا از طریق تحلیل قیاسی، نقش فرهنگ و اقلیم در فاکتورهای کالبد معماری مشخص شود. نتایج پژوهش نشان داد که در اقلیم گرم و مرطوب، معیارهای سلسله مراتب، نما و تزئینات، نور و روشنایی بیشتر تحت تأثیر فرهنگ بوده و اقلیم بیشترین تأثیر را بر روی فرم خانه، جهت گیری، مصالح و عملکرد داشته است، درحالی که در اقلیم معتدل و مرطوب، فرهنگ بیشترین تأثیر را بر هندسه، سلسله مراتب و مقیاس خانه ها گذاشته و عامل اقلیم بر روی ترکیب بندی، عملکرد و فرم خانه مؤثر واقع شده است.
Throughout history, human has spent his life in different architectural bodies, which is the final product of man's attitude, his behavioral needs, social religious, economic and climatic conditions. The effect of each of the mentioned factors on the configuration of the architectural form of the houses is different, but the influence of culture and climate as the most key factors affecting the architectural characteristics is undeniable. The aim of this research is to get an attitude on the role of culture and climate on the design criteria of Qajar houses in the hot and humid and mild and humid climates of Iran with the approach of comparative analysis in order to find out the influence of each of the physical characteristics from this. Slow identification factors. The research method in this article is in the field of qualitative method and the collection of materials was done by library method and field observation. In the process of analysis, four Qajar houses with two different forms of central courtyard and block were selected in the key cities of the mentioned climates in order to determine the role of culture and climate in the architectural factors through comparative analysis. The results of the research showed that in the hot and humid climate, the criteria of hierarchy, facade and decorations, light and illumination were more influenced by culture and the climate had the greatest impact on the house form, orientation, materials and performance, while In a mild and humid climate, culture has the greatest impact on the geometry, hierarchy and scale of houses, and the climate factor has been effective on the composition, function and form of the house.
احسانی، سمانه و علیرضا قاراخانی (1395) ویژگی و تفاوت خانه‌های دوره قاجار (نمونه موردی خانه کلبادی و خانه سردار جلیل ساری)، دومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهرسازی، تهران، ایران.
بانی مسعود، امیر (1391) معماری معاصر ایران، ویرایش دوم، چاپ پنجم، هنر معماری قرن.
بختیاری، پردیس، افهمی، رضا (1390) هنر ایران عصر قاجار، کتاب ماه هنر، شماره 162.
پاکزاد، جهانشاه (1394) مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، ویراستة رسولی، معصومه، چاپ هفتم، تهران، شهیدی.
حسین پور اصطهباناتی، لاله (1389) طرح مرمت و احیای خانه تاریخی شریف بندرعباس، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
راپاپورت، آموس (1395) انسان‌شناسی مسکن، کتابکده کسری.
فتحی، فریبا (1396) بررسی زبان الگو خانه¬های سنتی و معاصر در ایران، کنفرانس پژوهش¬های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، شیراز.
فلامکی، محمد منصور (1385) شکلگیری معماری در تجارب ایران و غرب.
تهران، فضا.
قبادیان، وحید (1392) سبک¬شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران، چاپ دوم، علم معمار.
کاستلز، مانوئل (1381) عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت هویت)، ترجمه احد علیقلیان، طرح نو، تهران.
کسمایی، مرتضی (1389) اقلیم و معماری.
(چاپ ششم).
اصفهان، خاک.
کمالی، محمدرضا (1389) بررسی معماری دوره قاجار، دو فصلنامه¬ی تخصصی¬ دانش مرمت و میراث فرهنگی، سال پنجم، شماره 4.
کینگ، ساموئل (؟) کتاب جامعه‌شناسی، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
گلیجانی مقدم، نسرین (1386) تاریخ‌شناسی معماری ایران، دانشگاه تهران.
مددپور، محمد (1375) حکمت معنوی و ساحت هنر، دفتر مطالعات دینی هنر، تهران.
مركز اسناد اداره كل ميراث فرهنگي پايگاه پژوهشي.
معماریان، غلامحسین (1393) مبنای طراحی معماری، نغمه نو اندیش.
----------------- (1395) سیری در مبانی نظری معماری، سروش.
نقی‌زاده، محمد (1381) مبانی فرهنگی معماری پایدار ایرانی، نشریه مسکن، شماره 15.
------------ (1385) مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
Alijani, B., & Kaviani, M. (2003) The Basics of Water and Climate. Tehran, Semat Press.
Casakin, H (2012) Visual analogy as a cognitive stimulator for idea generation in design problem solving, In: The Psychology of Problem Solving: An Interdisciplinary Approach, S. Helie (Eds), Nova Science Publishers , New York.
Foran, J. (1989) The Concept of Dependent Development as a Key to the Political Economy of Qajar Iran (1800- 1925) Iranian studies, Vol 22 (2/3): 5-56.
Haider, S. Gulzar (1984) Habitat and Values in Islam: A Coneptual Formulation of an Islamic City. In Sardar, Ziauddin (Ed). The Touch of Midas. Manchester University Press. Manchester.
Hidalgo, Carmona, & Hernandez, Bernard (2001) Attachment Place: Conceptual and Empirical Questions.
Holyoak, K (1990) Problem.solving, in: Thinking: An invitation to cognitive science, Osherson D.N. and Smith E.E. (Eds), vol 3. MIT Press, Cambridge.
Kollar, L. Peter (1985) On the Whole and the Part. The University of New South Wales. Sydney.
Nourmohammadi, S. (2009) Understanding the Nature of Architectural Space by Contemplating the Similarity of Space in Indigenous Settlements. Dr.Sci. Architecture, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, Tehran University.
Oliver .J.E. (1973) climate and man`s .Environment . Jonh Wiley & son .Newyork.
Rently, Y., Alen, A., Pall, M., Scrank (2003) Responsible environment guideline for designer. Tchran, Science and Technology University. In Persian.