بازآفرینی اقتصادی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد برنامه ریزی راهبردی؛ مطالعه موردی: منطقه 10 شهر تهران
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیزهره تاجیک 1 , سیدموسوی موسوی 2 * , رحیم سرور 3
1 - دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
3 - استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
کلید واژه: بازآفرینی, استراتژی های اقتصادی, پایداری, فرسودگی شهری, منطقه 10 شهر تهران,
چکیده مقاله :
توسعۀ ســریع شهرنشــینی، تأثیرات قابل توجهی بر هسته های قدیمی و تاریخی شهرها گذاشته است. به عبارت دیگر این پهنه ها در مقایسه با سایر پهنه های شهر به بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری تبدیل گشته اند و مهم ترین عامل تاثیرگذار در متروکه شدن آنها عامل اقتصادی است که باعت گردیده این بافت ها از فرایند توسعه عقب افتاده و به کانون مشکلات و نارسایی ها تبدیل شوند. در این راستا کلانشهر تهران از جمله شهرهای بزرگی است که تحت تاثیر توسعه شتابان شهرنشینی با مخاطرات و نابسامانی در ابعاد مختلف در هسته های قدیمی و تاریخی روبه رو است که نمود این نابسامانی ها و چالش، در سطح منطقه 10 شهر تهران با داشتن مساحت قابل توجهی بافت فرسوده و ناکارآمد شهری (5۲ درصد) بارزتر و شدیدتر است و به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم شهروندان را درگیر مسائل و مشکلات گسترده ای کرده است. لذا این پژوهش بر آن است در قالب رهیافت نوینی از مداخله مکان مبنا در بافت های ناکارآمد و فرسوده شهری یعنی بازآفرینی پایدار شهری (با رویکرد بازآفرینی اقتصادمدار) از طریق برنامه ریزی راهبردی ضمن تحلیل وضع موجود جایگاه بافت فرسوده منطقه 10 شهر تهران در حوزه اقتصادی، به ارائه راهبردهای کلیدی به منظور استفاده بهینه از ظرفیت ها و امکانات بالقوه درون بافت و بازگرداندن رونق اقتصادی به محدوده بافت مورد مطالعه بپردازد. نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه انجام توصیفی-تحلیلی است. تکنیک مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها مدل تلفیقی SWOT- AHP است. نتایج به دست آمده نشان می دهد بافت فرسوده و ناکارآمد منطقه 10 شهر تهران در حوزه اقتصادی به لحاظ محیط درونی با ضعف های زیاد و به لحاظ محیط بیرونی با فرصت های قابل توجهی روبه رو است که در نهایت با اتخاذ راهبردهای انطباقی (بازنگری) می توان با کاستن از ضعف های موجود حداکثر استفاده را از فرصت های موجود در حوزه اقتصادی برد.
The rapid development of urbanization has had a significant impact on the old and historic nuclei of cities. In other words, these areas have become worn-out and inefficient urban structures compared to other areas of the city, and the most important factor influencing their abandonment is the economic factor which has caused these tissues to lag behind the development process and become the center of problems and failure.In this regard, the metropolis of Tehran is one of the major cities that, under the influence of the rapid development of urbanization, faces risks and disturbances in various dimensions in the old and historical nuclei.The manifestation of these disorders and challenges in the 10th district of Tehran, with a significant area of worn and dysfunctional urban fabric, is 52% more pronounced and more severe and directly or indirectly, it has involved citizens in a wide range of issues and problems. Therefore, this research is based on the process of a new approach to the intervention of the base location in urban dysfunctional and worn-out tissues namely urban sustainable regeneration (with an approach circle economy regeneration) through strategic planning, while analyzing the current situation, the position of the worn-out texture of Tehran’s 10th district in the economic field, pay to provide key strategies for the optimal use of potential facilities and capacities within the context and restore economic prosperity to the range of study tissue. The type of research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. The technique used for data analysis is the integrated SWOT-AHP model.The results show that the worn and dysfunctional texture of the 10th district of Tehran in the economic field is facing many weaknesses in terms of internal environment and significant opportunities in terms of external environmen which in finally, by adopting adaptive strategies (revision), it is possible to make the most of the opportunities in the economic field by reducing the existing weaknesses.
ارجمندنیا، اصغر (۱۳۸۲)، «احیای اقتصادی بافت قدیم شهری - دستاوردهای دو تجربه»، نشریه هفت شهر، شماره ۱۴، صص 76-88.
ایزدی، محمدسعید (۱۳۸۹)، «روژه های محرک توسعه، راهکاری برای تحقق برنامه های بازآفرینی محلات و مراکز شهری»، فصلنامه جستارهای معماری و شهرسازی، شماره ۲، صص۲۲-۲۸.
صباغی، عاطفه (۱۳۹۲)، «تدوین سازوکار به کارگیری بازآفرینی شهری در مواجهه با بافت فرسوده شهری؛ مطالعه موردی: محله جولان شهر همدان»، پژوهش های شهری هفت حصار، شماره چهارم، سال اول، صص 56-45.
بحرینی، حسین؛ ایزدی، محمدسعید و مفیدی، مهرانوش (۱۳۹۲)، «رویکردها و سیاست های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار)»، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 9، صص ۳۰-۱۷.
پوراحمد، احمد؛ حبیبی، کیومرث و کشاورز، مهناز (1389)، «سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت های فرسودة شهری»، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره اول، صص۹۲-۷۳.
پوراحمد، احمد؛ کشاورز، مهناز؛ علی اکبری، اسماعیل و هادوی، فرامرز (۱۳۹۶)، «بازآفرینی پایدار بافت های ناکارآمدی شهری مورد مطالعه (منطقه 10 شهر تهران)»، فصلنامه آمایش محیط، شماره ۳۷، صص۱۹۴-۱۶۷.
تیزدل، استیون، اُک، تَنِر، هیث، تیم (۱۳۷۹)، «محله های تاریخی شهر»، نشریه هفت شهر، ترجمه حمید خادمی، سال اول، شماره یک، صص۱۷- ۸.
چینی چیان، مرتضی (1380)، «تحلیل های اقتصادی فرسایش محلات شهری و سیاست های مناسب برای مبارزه با آن»، نشریه هفت شهر، شماره ۴، صص ۲۷-۱۶.
حاجی پور، خلیل (۱۳۸۶). «مقدمه ای بر سیر تحول و تکوین رویکردهای مرمت شهری (دوره زمانی بعد از جنگ جهانی اول تا آغاز هزاره سوم)»، اندیشه ایرانشهر: فصلنامه ای در زمینه شهرشناسی، سال دوم، شماره نهم و دهم.
حسن زاده، مهرنوش و سلطان زاده، حسین (1395)، طبقه بندی راهبردهای برنامه ریزی بازآفرینی بر اساس سطح پایداری بافت های تاریخی، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره بیست سوم، صص۲۹-۱۹.
شماعی، علی؛ رضاپور میرصالح، حسن و موحد، علی (1397)، «تحلیل نقش بازآفرینی بافت قدیم شهر اردکان در توسعه گردشگری شهری»، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، سال نهم، شماره سی و چهارم، صص۷۱-۵۹.
صحی زاده، مهشید و ایزدی، محمدسعید (۱۳۸۳)، «حفاظت و توسعه: دو رویکرد مکمل یا مغایر؟»، فصلنامه آبادی، دوره ١٤، شماره ٤٣، صفحه ٢١- ١٢.
عیسی خانی، ویدا (۱۳۹۷)، «احیای اقتصادی، ضرورتی حیاتی در جهت جلوگیری از فرسودگی و تخریب بافت تاریخی»، فصلنامه گزارش، شماره ۹۷، صص ۴۹-۴۴.
عیسی خانی، ویدا؛ بمانیان، محمدرضا و کشمیری، هادی (۱۳۹۶)، «بررسی تأثیر ایجاد کاربری مناسب در بهبود کارکرد اقتصادی بناهای با ارزش فرهنگی- تاریخی و جلوگیری از تخریب و فرسودگی بافت تاریخی شهر شیراز؛ نمونه موردی: مجموعه پاکیاری»، مجله معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 19، صص 152- 143.
کرباسی، عبدالرضا؛ نوری، مسعود و موگویی، رکسانا (1386)، مدیریت استراتژیک در محیط زیست، انتشارات کاوش قلم، چاپ اول، تهران.
مركز آمار ايران (۱۳۹۵)، گزيده نتايج تفصيلي سرشماري عمومي نفوس و مسكن شهر تهران، انتشارات مركز آمار ايران.
منصوری، امیر (۱۳۸۵)، «نگاه نو طرح ویژه نوسازی بافت فرسوده»، مجموعه مقالات دومین سمینار ساخت و ساز در پایتخت، دانشگاه تهران، تهران.
میرسیدی، ساحره (۱۳۹۵)، «توسعه اقتصادی در بازآفرینی شهری»، نهمین کنفرانس بین المللی اقتصاد و مدیریت، مرکز ارتباطات دانشگاهی، لهستان.
هینز، استیون (1387)، رویکرد تفکر سیستمی به برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک، ترجمه رشید اصلانی، چاپ اول، نشر نی، تهران.
Andalib, A (2010), Principles of Urban Renovation, a New Approach to Weathered Tissue, Azarakhsh Publications, Tehran, Iran.
Bertolini,M., M,Braglia (2006), Aplication of the AHP Metodology in Making a Propozal for a Public Work Contract, 17 january, International Journal of Project Management, Volume 24, Issue 50.
Bowen.W.M (1990), Subjective judgments and Data Environment Analysis in Site Selection Computer, Environment and Urban Systems, Vol,14.
Cheshire, Paul C ., Dennis G. Hay, (1989), Urban Problems in Western Europe: an economic analysis, London: Hyman.
Falamaki, M. (2006), AN ESSAY ON: Urban Restoration Charter, Tehran, Iran: Center for Architectural & Urban Studies and Research.
Friedrichs, Jiirgen , (1993), “A theory of urban decline: economy, demography and political elites”, Urban Studies, 30, 6: 907- 917.
Günay, Baykan, (2009), “Conservation of urban space as an ontological problem”, METU Journal of the Faculty of Architecture, 123 – 1.
Hopkins. C . Benjamin. C. and Carter. A, (1997) Regeneration: Some Legal and Practical Issues. Lawrence Graham, BURA.
Hanachee, P. (2007), A Comparative Study of Urban Restoration Experiences in Iran and the World with a Special look at the Historical Tissue of Yazd City, Sobhan-e noor Publications, Tehran, Iran.
Irandoust, K. (2004). “The Roundtable of Historical and Weathered Tissue Crisis”, Shahrdariha, 6 (60), 16.
Kidokoro, T., J. Okata, S. Matsumura , N. Shima (2008), “Vulnerable Cities: Realities, Innovations and Strategies”, Sustainable Urban Regeneration 40 – 6.
Lee, Sugie, (2005), Metropolitan growth pattern’s impact on intra-regional spatial differentiation and inner-ring suburban decline: inSights for smart growth, Georgia Institute of Technology.
Metzger, John T . (2009), “Planned abandonment: The neighborhood life‐cycle theory and national urban policy ”, Housing Policy Debate, 40 – 7: 11 - 1.
Noon, David; Canham, James Smith, & EaglandNoon, Martin, (2000), Economic Regeneration and funding. Urban Regeneration, A Handbook, 61-85, London.
Ozdemir, Sila. (2014), Intervening To Urban Decline By Urban Design Tools In Walled cities: Lefkosa . Middle East Technical University.
Potter, Robert (2013), Urbanisation and Planning in the Third World, Taylor & Francis.
Roberts, P. (2000), The evolution, definition and purpose of urban regeneration, in P. Roberts and H.Syke (eds.). Urban Regeneration, A Handbook. British Urban Regeneration Association, SAGE Publications,London, 9–36.
Seeo, J.K. (2002). “Re-urbanization in Regenerated Areas of Manchester and Glasgow: New Residents and the Problems of Sustainability”, Elsevier, 19(2), 113-121.