نقش برابری‌خواهی و مهمان‌نوازی بر تداوم سکونت در خانه‌های گمیشان
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامی
حنانه ملک محمدی بیدهندی
1
,
حسین سلطان زاده
2
*
,
مریم ارمغان
3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
کلید واژه: برابری‌خواهی, مهمان‌نوازی, خانه‌های گمیشان, تام, اوی,
چکیده مقاله :
موضوع این پژوهش بررسی اثر برابری‌خواهی و مهمان‌نوازی بر چگونگی تداوم سکونت و ساختار خانه‌های گمیشان است و در این راستا برای درک بهتر از نحوه شکل‌گیری فضا در خانه‌های ترکمنی، ابتدا می‌بایست به مطالعات ساختار اجتماعی این اقوام پرداخت و سپس این دو عنصر فرهنگی را که نقش بارزی در تداوم سکونت از آلاچیق یا «اوی» تا خانه‌های چوبی دو طبقه یا «تام» داشتند، مورد بازشناسی قرار داد. این پژوهش از این نظر اهمیت دارد که می‌توان چگونگی تقسیم فضاها و فعالیت‌ها را در خانه‌های ترکمنی گمیشان تبیین نمود، موضوعی که پیش‌تر به آن پرداخته نشده است. هدف از انجام پژوهش بررسی نقش دو مولفه فرهنگی بارزتر یعنی برابری‌خواهی و مهمان‌نوازی بر شکل‌گیری فضاها در خانه‌های گمیشان است. پرسش اصلی در این پژوهش این است که برابری‌خواهی و مهمان‌نوازی چه نقشی در معماری خانه‌های گمیشان داشته است؟ مبانی نظری تحقیق متکی بر تاثیر فرهنگ در شکل‌گیری خانه‌های اقوام گوناگون در گذشته بوده است. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و همچنین روش تحقیق تطبیقی استفاده شده است به این صورت که نخست بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی، اصول اجتماعی و فرهنگی در اقوام ترکمن بررسی شده و به جمع‌آوری داده‌ها در این زمینه پرداخته شده و دو مولفه اصلی تاثیرگذار در زندگی اجتماعی این اقوام شناسایی گردیده که شامل برابری‌جویی و مهمان‌نوازی است، سپس به بررسی تاثیر این دو مولفه بر معماری ترکمنی پرداخته شده است. در این نوشتار برابری‌خواهی و مهمان‌نوازی متغیر مستقل و چگونگی ساختار خانه‌های گمیشان متغیر وابسته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ساختار و تقسیمات فضایی در خانه‌های گمیشان به صورت کاملا برابر است و این امر تحت تاثیر مستقیم از برابری‌جویی است که ریشه در افکار و باورهای آنها دارد. همچنین اساس شکل‌گیری و ایجاد این خانه‌ها برای اسکان مهمان در نظر گرفته شده، که این امر نیز تحت تاثیر مستقیمِ مهمان‌نوازیشان بوده است.
The present study aimed to determine the role of egalitarianism and hospitality on continuity of residence and structure in Gomishan houses. To achieve a better perception of the formation of space in Turkmen houses, social structure of this tribe should be evaluated and then, these two cultural elements, which have a profound effect on the continuity of residence in different houses from “Oy” (traditional cottage) to “Tom” (duplex wooden house), ought to be elucidated. The current research is important in terms of the fact that it defines how spaces and activities are divided in Turkmen houses in Gomishan, which had not been studied before. The present study was formulated in order to examine the role of two prominent cultural attributes, i.e. egalitarianism and hospitality, on the architecture of Gomishan houses. Theoretical principles of this research are based upon the effect of the influence of culture on the formation of houses among different tribes in the past. This study adopted a descriptive-analytical approach along with a comparative method. For this aim, social and cultural principles of Turkmen people were recognized according to library evaluation and field observations and data collection was carried out accordingly. Consequently, two main attributes of social life in this tribe, i.e. egalitarianism and hospitality, were taken into account and their effects on Turkmen architecture were evaluated. In this study, egalitarianism and hospitality were considered as independent variables and the structure of Gomisan houses was regarded as dependent variable. The results acquired from the current research revealed that the structure and space divisions in Gomishan houses are completely equal and they are directly influenced by Egalitarianism , which is rooted in their thoughts and beliefs. Furthermore, the basis of the formation of these houses was for serving guests, which is directly influenced by their hospitality.
آیرونز، ویلیام جی (1385)، ترکمن‌های یموت، مطالعه سازمان اجتماعی یک جمعیت ترک زبان در آسیای مرکزی، ترجمه محمد امین کنعانی، نشر نقد افکار، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده مردم شناسی، تهران.
پوراحمد، احمد؛ قدمی؛ مصطفی و جهان محمدی، غلامرضا (1384)، «بررسی روش‌های محله‌بندی شهری»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال دوم، شماره هشت، زمستان.
پوراحمد، احمد؛ علی اکبری، اسماعیل؛ موسی کاظمی، سید مهدی و رحمانی، رضا (1397)، «تدوین برنامه راهبردی توسعه شهر قزوین با تاکید بر نقش عوامل فرهنگی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال نهم، شماره 33، پاییز.
پورکریم، هوشنگ (1346)، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3) با هم میهنان خود آشنا شویم»، مجله هنر و مردم، شماره 61 و 62، آبان و آذر.
تازیکه لمسکی، ایمان (1388)، «الگوهای معماری پایدار در مسکن ترکمن»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری پایدار، همدان.
حبیبی، کیومرث؛ صفدرنژاد، مجتبی و موسوی، حمیدرضا (1391)، «ساماندهی و طراحی شهری میدان امامزاده دوخاتون شهرکرد مبتنی بر فرهنگ بومی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال هشتم، تابستان.
خستو، مریم و حبیب، فرح (1395). «رویکردی تحلیلی به تاثیر کالبد شهر بر فرهنگ با تاکید بر بافت شهری؛ مطالعه موردی: شهر قزوین)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال هفتم، شماره 26، زمستان.
رستم زاده، یاور و ایلکا، شهاب (1391)، «اقليم، طبيعت و معماري مسكن: پژوهشي در نحوه ساخت و اجراي مسكن روستايي تركمن با تاكيد بر تام‌هاي تركمني گميشان»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره چهاردهم، شماره دو، تابستان.
ساروخانی، باقر و قبادی، علیرضا، (1386)، «روایت اجتماعی- فرهنگی قصه‌های ترکمنی»، فصلنامه مطالعات ملی، 31، سال هشتم، شماره 3.
سلطان‌زاده، حسین (1396)، معماری و شهرسازی ایران به روایت شاهنامه فردوسی، ویراست دوم، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
طرح جامع توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهر گمیش تپه (1394)، اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان، گروه مشاور نقش آرک مهرازان پارس.
کنعانی، محمدامین (1379)، «ایران‌شناسی: ایرانیان ترکمن؛ نگاهی به گذشته و حال»، مطالعات ملی، تابستان، شماره 4.
گلی، امین (1366)، تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها، نشر علم، تهران.
گیدنز، آنتونی (1389)، جامعه‌شناسی، با همکاری کارن بردسال، نشر نی، ترجمه حسن چاووشیان، تهران.
گیلک، سعید؛ بالاستاقی، ابوالفضل و شاهکوه محلی، وحید (1393)، «مسکن و سکونتگاه های معماری بومی ترکمن با رویکرد معماری و توسعه شهری پایدار (بررسی، تحلیل و مقایسه بافت تاریخی و بافت جدید شهر گمیشان)»، کنفرانس مهندسی عمران، معماری و مدیریت پایدار شهری، 5 تیر، گرگان.
محمودی‌نژاد، هادی (1388). مسکن بومی ترکمن: گونه‌شناسی و ملاحظات کالبدی، نشر هله، تهران.
معيني، اسدالله (1344)، جغرافيا و جغرافياي تاريخي گرگان و دشت: طبیعی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی، ادبی، تهران.
مفتاح، الهامه (1374)، «فرهنگ آداب و رسوم و باورهای ترکمن‌ها»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهارم، دوره دوم، شماره 11، پاییز.
ملگونف گریگوری، والریانویچ (1364)، سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، 1858 و1860 م. ترجمه مسعود گلزاری، دادجو، تهران.
وامبری، آرمینیوس (1387)، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمه فتحعلی خواجه نوریان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
Bang, W and Atat, R. R, (1936) ouz kagan Destani, Istanbul.
Conolly, A, (1834), Journey to the North of India, Overland from England, through Russia, Persia and Afghanistan, London 2 Vols, vol 1.
Debode, G, C, A, (1848), “On the Yamud and Goklen tribes of Turkmenia”, Journal of the Ethnological Society, Vol ,I ,London.
Geertzel, Clifford (1973), Interpretation of Cultures, Selected Essay, by Basic Books, Inc , Library of Congress Catalog Card Number: 73-81196, New York.
Hofstede, G., Gert Jan Hofstede & Michael Minkov (2010), Cultures and Organizations: Software of the Mind, New York: McGraw-Hill UK.
Ironz ,Georg William (1969), THE YOMUT TURKMEN: A STUDY OF KINSHIP IN A PASTORAL SOCIETY, a dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy in the university of Michigan.
Orkun ,H. N, (1940), Eski Turk Yazitlari, Istanbul, Bilge, East, section 35.
Rapoport, Amos (1998), Using Culture in Housing Design, University of Wisconsin, USA: Milwaukee.
Vambery, A, (1874), Central Asis and Anglo-Russian frontier Question, London.
Yate, C, E, (1900), Khutasan and Sistan, London.
Yusuf Has Hacib, (1959), Kutadgu Bilig, Translated from Chagatai into modern Turkish by Arat.R.R.Ankara.
URL1- http://amar.golestanmporg.ir/taghsimat-naghshe.html
URL2- https://golestanp.ir/moarefi-ostan
URL3- www.ok.ru/turkmenchilik/topic/6485447981199.
URL4- www.golestanpalace.ir.