تبیین تأثیر مفهوم القاء در نظام محله با تکیه بر آموزه‌های معارف اسلامی
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامی
مجید خرمشاد
1
,
رضا خیرالدین
2
*
1 - پژوهشگر دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی دانشگاه علم و صنعت
2 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت
کلید واژه: اعتماد, القاء, انس, تکرار, جذبه, محله,
چکیده مقاله :
مفهوم القاء در حوزههای دانشی مختلفی مورد توجه، بررسی و بهره‌برداری قرار گرفته است. در انسان‌شناسی اسلامی و مبانی تربیتی آن نیز، القاء یکی از روشهای مهم و تأثیرگذار در فرایند رشد و تعالی انسان محسوب می‌شود. با این وجود، ترجمان کالبدی و عملکردی این مفهوم کلیدی در حوزۀ طراحی شهرها مورد غفلت بوده است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر ارائه راهبردهایی جهت مدیریت محله و پیشنهادهای عملیاتی جهت شکل‌دهی کالبدی و عملکردی آن متأثر از مفهوم القاء است. در گام ابتدایی با تمرکز بر منابع کتابخانه‌ای در حوزههای دانشی مرتبط و بهره‌گیری از روش فراترکیب، مفهوم القاء با تکیه بر معارف اسلامی چنین جمع‌بندی گردید: «تفهیم غیراستدلالی و ناهشیارانۀ مفاهیم به ذهن و گرایشات انسان به صورتی که موجب انتقال مفاهیم ربّانی و حرکت در مسیر تعالی انسانی و یا دریافت پیام شیطانی و شکل‌گیری ظرفیت نزول مراتب انسانی گردد». بر اساس نتایج حاصله، القاءِ محیط به انسان به صورت کلی بر دو مفهوم اساسیِ «اُنس» و «اعتماد» استوار است. اُنس به وسیلۀ «تکرار» و «تداوم ارتباط» با القاء کننده حاصل شده و اعتماد یا ناشی از «جذبه» ذاتی القاء کننده می‌باشد و یا به صورت مصنوعی و با بهره‌گیری از ابزارها و روشهای مختلف رسانه‌ای و هنری ایجاد می‌گردد. در مرحله بعد با بهره‌گیری از روش «استدلال منطقی» و شیوۀ «تعمیم میان رشته‌ای»، مؤلفههای حاصل از تعریف فوق و مفاهیم اصلی مرتبط با آن در نسبت با موضوع محله تحلیل گردید. بر این اساس، مفهوم القاء در محلات شهری -با تأکید بر قوای بینایی و شنوایی انسان- به صورت خاص در هفت فضای شهری شامل 1) کوچه، 2) فضاهای تجمّع کاربری‌های خدماتی، 3) فضاهای بازی و حوزه اطراف آن‌ها، 4) فضاهای سبز تفریحی عمومی، 5) مساجد و فضاهای شهری اطراف آن، 6) فضاها و معابر منتهی به مدارس و 7) فضاهای رویداد محور محلی، بالاترین تأثیر را دارد. همچنین راهبردها و پیشنهادهای عملیاتیِ مورد نیاز به منظور مدیریت و جهت‌دهی القائات کالبدی و عملکردی در محلۀ مطلوب اسلامی در نتایج پژوهش ارائه شده است.
In Islamic anthropology and its educational foundations, inculcation is considered one of the important and influential methods in the process of human growth and excellence. Nevertheless, the physical and functional translation of this key concept has been neglected in the field of urban design. Based on this, the aim of the current research is to provide strategies for neighborhood management and operational suggestions for its physical and functional formation influenced by the concept of inculcation. For this purpose, by focusing on "library resources" and using the methods of "Meta-synthesis" "logical reasoning" and "interdisciplinary extension", the concept of inculcation was summarized based on Islamic teachings, inculcation in urban planning was redefined and the concepts of "familiarity" and "Trust" were identified as the main concepts shaping the inculcation. Finally, it was concluded that the concept of inculcation in the neighborhood has the highest function in seven specific urban spaces. Also, the strategies and operational suggestions needed in order to manage and direct the physical and functional inculcations in the desired Islamic neighborhood have been presented in the results of the research.
Keywords: inculcation, repetition, familiarity, attraction, trust, neighborhood
Introduction
Mankind is fundamentally an impressionable creature and behaves to a considerable extent according to the inculcations that are transmitted to him. Inculcations made on humans come from many and diverse sources such as the speech of close people, politicians, artists, media, and also multimedia works of art. But one of the most influential inducers in urban life is the city itself. Urban physics and functions can inculcate many concepts to the citizens in the medium and long term. Neglecting this key platform in the process of cultural-social and physical-functional management of cities cannot be analyzed only at the level of a low-impact passivity and provides the cultural and identity decline of the city and its citizens.
Therefore, in this article, we focused on the structure of interdisciplinary research. We took advantage of the foundations produced in the field of the concept of "inculcation" in Islamic education and specifically in "Islamic anthropology" and extended it to "urban planning" and specifically in "neighborhood system". In this way, we intend to answer the question of the concept of inculcation - from the perspective of Islamic education - what effects does it have on the conceptual, functional, and physical system of the neighborhood? In this way, the aim of the research is to provide strategies as well as operational suggestions for the management and physical and functional shaping of the neighborhood, affected by the concept of "inculcation".
Research Methodology
The present article is considered "qualitative" in terms of research strategy. From the point of view of the Scientific position - through the link between the two academic fields of Islamic education and urban planning - it is classified under "interdisciplinary" studies. Also, the main and macro method of this research in order to take a comprehensive view of the concept of "inculcation" is the Meta-synthesis method. In the research process, in order to obtain relevant and reliable sources, a systematic review method has been used in order to search the sources accurately and purposefully. Also, in order to integrate the concepts of inculcation and neighborhood, the Technique of extension has been used in interdisciplinary integration.
Results
By examining and analyzing the selected sources on the subject of inculcation from the perspective of various sciences such as lexicology, educational sciences, advertising and media, and Islamic education, the main components of inculcation were extracted as described in Table No. 1.
Table No. 1: Description of the components of the concept
of inculcation based on related fields of knowledge
On the other hand, it was analyzed that the neighborhood scale has an undeniable fit with the concept of inculcation. The congruence of the concepts of "repetition" and "familiarity" as well as "attraction" and "trust" which is the inculcation process dependent on them, can be proven in two ways. First, the continuous presence of citizens in the neighborhood and the long-term connection with its physical and functional elements realize repetition and familiarity. Second, trust-building social structures in the neighborhood such as mosques, schools, and various social groups create attraction and trust.
In this way and relying on 1) the direction and result of inculcation in Islamic education and 2) the physical and functional nature of urban planning and design, the macro-structure of the implementation of the concept of inculcation in the neighborhood was presented according to diagram No. 1. Operational suggestions were also extracted to produce divine inspirations and reduce satanic inspirations in the neighborhood, the most important of which are stated as follows:
- Comprehensive and integrated management of existing inculcations in the neighborhood and its many public spaces. In the neighborhood’s inculcation management, both the general result of the existing inculcation in the neighborhood should be evaluated and specially analyzed which approach (divine or satanic) induces the feeling of being the majority, and Each space should be analyzed from the point of view of visual and audio.
- Designing urban spaces (focusing on the seven spaces) in such a way that all the physical and functional elements of the neighborhood, while keeping people away from inattention, forgetful and tempting inculcations, constantly confront them with divine inculcations based on the truths of creation.
- Special use of the mosque, the surrounding spaces, and the passages leading to it in shaping the spatial organization of the neighborhood, the orientation of the passages, the height system of the neighborhood, etc. In fact, the main inducer in the neighborhood should be the mosque and not any other physical or functional element.
- The long-term residence of the residents is one of the strengthening factors of the inculcation process in the neighborhoods. In other words, continuous relocations of residence, especially in big cities, greatly reduce the capacity to use inculcation tools. This issue relies on the time-consuming process of forming humanity and trust in humans towards the environment and surrounding elements.
- Being smaller, more self-sufficient, cooperative, and pedestrian-oriented, due to providing the possibility of repetition and greater depth of audio-visual encounters, has a significant effect on increasing the level of inducibility of the neighborhood and the inducibility of the residents, and strengthens the ability to use this important tool.
- Special time-place situations, which are the generator of instant passions, are considered to be among the most susceptible platforms for inculcating concepts. Therefore, one of the main points that require careful management of inculcations in the neighborhood is to control and prevent the centrality of trust-building elements with non-divine attraction, such as commercial entertainment centers or the spread of events that cause inattention and playfulness.
- The maximum expansion of natural elements (including plants, animals, sky, and earth) and the design of the neighborhood in line with their expression as much as possible is one of the necessities of realizing positive and divine inculcations in the neighborhoods. This point mentions the desirability of building one or two-story residential buildings in order to create less spatial confinement and provide the possibility of seeing the sky.
- Strengthening, expansion, and spiritual management of the space/place of local events as one of the very important platforms for inculcating positive and godly concepts to the residents is one of the important points. This issue is clearly realized by holding religious ceremonies in them.
- A comprehensive redesign of the facades of residential buildings in the neighborhoods in line with: 1) not inducing boastful concepts and as a result provoking "regret" and "jealousy" in the viewers, 2) not inducing inattention, amnesia, and futility to the audience, 3) inducing regularity and calmness and 4) maximum use of natural elements in them.
- Paying special attention to spreading the sound of the Azan (call to prayer) and the Quran in the neighborhood centered on the mosque, especially on special religious occasions.
- Designing and managing a comprehensive system of local environmental advertising - including billboards and storefronts and storefronts of commercial and administrative uses - in order to strengthen inculcations with the concepts of contentment and admonition and distance from the promotion of consumerist concepts and encouraging idleness.
Diagram No. 1: The Macro Structure of the Implementation of the Concept of Inculcation in the Neighborhood
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
اخوت، احمدرضا (1390) تبیین عناصر ساختار وجودی انسان جهت نیل به تزکیه نفس با توجه به آیات و روایات اهل بیت، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 الف) تدبر در آیات، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 ب) تدبر در اسماء، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 پ) تدبر در کتاب، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 ت) تدبر در کلام، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 ث) تدبر در کلام، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 ج) فرایند شناسی خیر، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
------------ (1394 چ) نظام‌سازی حسن، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
اخوت، احمد و مریم قاسمی (1389) تدبر؛ چیستی، چرایی و چگونگی، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
---------------------- (1393) تفکر اجتماعی، تفکر عینی: موانع خوب زیستن با دیگران، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
---------------------- (1395) ناس؛ مواجهه انسان با لقاء و القاء اثر، تهران، قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
اسمعیلی زمان‌آباد و علیپور، صدار (1397) روش تربیتی تلقین به نفس و تأثیر آن روی باطن انسان از دیدگاه آیات قرآن، فصلنامه علمی- پژوهشی قرآن و طب، دوره 13، شماره 3، صص 156- 163.
اعظم کثیری، آتوسا (1394) تطبیق معناشناختی نظام تبلیغات محیطی و شهر پایدار، تهران، دوفصلنامه معماری و شهرسازی پایدار، دوره 3، شماره 2.
الکساندر، کریستوفر (1387) زبان الگو: شهرها، ترجمه رضا کربلایی نوری، تهران، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
بارتن، هیوج و گرنت، مارکوس و گویس، ریچارد (1400) شکل‌دهی به محلات؛ یک راهنما برای سلامت، پایداری و سرزندگی، تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
باقری، خسرو (1395) نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، سازمان پژوهش و برنامه¬ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش بهشتی، محمد و علی نقی، فقیهی؛ مهدی، ابوجعفری (1380) آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سمت.
پورافکاری، نصرت الله (1373) فرهنگ جامع روانشناسی، روانپزشکی و زمینه¬های وابسته، تهران، فرهنگ معاصر.
تالن، امیلی (1400) محله، ترجمه عینی‌فر و جلیلی، تهران، فکر نو.
تیبالدز، فرانسیس (1387) ساختن شهرهای مردم پسند: ارتقای محیط عمومی در شهرهای کوچک و بزرگ، ترجمه مروارید قاسمی اصفهانی، تهران، روزنه.
جعفرنژاد، نوید و عباس متقبل باعرض و عادل آذر (1393) شناسایی و استخراج مؤلفههای اصلی مدیریت ریسک سازمانی با استفاده از روش فراترکیب، فصلنامۀ چشمانداز مدیریت صنعتی، شمارۀ 15، صص 85- 107.
خسرومنش، زلیخا (1394) نقد روانکاوانه سه اثر زویا پیرزاد.
اردبیل، مجموعه مقاله¬های دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی.
خمینی، روح الله (1389) صحیفه امام.
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
دهخدا، علی اکبر (1385) لغت نامه دهخدا.
تهران، دانشگاه تهران.
رپکو، آلن (1397) پژوهش میان رشته‌ای: نظریه و فرایند، ترجمه محسن علوی پور، مجید کرمی، هدایت اللّه اعتمادی زاده دریکوندی و علی اکبر نورعلیوند، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
رجب‌نژاد، مریم و آرمین شیرانی و شهاب خزانه‌داری (1385) مرور نظام‌مند شواهد، مرکز تعالی دانشگاه، دانشگاه شهید بهشتی.
زورق، محمد حسن (1369) مباني تبليغ.
تهران، سروش.
شاهچراغی، آزاده و علیرضا بندرآباد (1394) محاط در محیط؛کابربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی.
تهران، سازمان جهاد دانشگاهی.
شرف‌الدین، حسین (1387) جزوه آموزشی جامعه‌شناسی تبلیغ، قم، دانشکده صدا و سیما.
شعیری، حمیدرضا و سعیده انتظاری ملکی (1392) تحلیل وجه القایی زبان تصویری تبلیغات از دیدگاه کنشی و تنشی بر اساس رویکرد نشانه- معناشناختی.
مشهد، مجله زبان¬شناختی و گویش¬های خراسان، شماره 9.
شمخانی، اژدر و دیگران (1393) اصول و روشهای تربیتی از دیدگاه امام خمینی (ره) فصلنامه علمی- ترویجی بصیرت و تربیت اسلامی، شماره 29، صص 113- 136.
صالحی مازندرانی، محمدرضا و سید محسن زکی نژادیان (1397) نقش کارکرد های بلاغی و زبانی در تبلیغات بازرگانی.
نشریه مطالعات زبانی بلاغی، شماره 16.
طباطبایی، محمدحسین (1374) ترجمه تفسیر المیزان، ج 3، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
عرب، سید محمّد و همکاران (1393) طراحی مدل فراترکیب عوامل مؤثر بر طلاق با مرور نظام‌مند مطالعات پیشین، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره 10، شماره 4، صص 10-22.
عمید، حسن (1363) فرهنگ عمید.
تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
فریدمن، آوی (1396) بنیان محله¬های پایدار، ترجمه مرجان السادات نعمتی مهر و امیر یدالله¬پور، تهران، دانشگاه شهید بهشتی قاسم پور دهاقانی، علی و جعفری، سید ابراهیم (1388) سازواری¬ها و ناسازواری¬های تلقین در تربیت دینی، تهران، دوفصلنامه علمی- پژوهشی تربیت اسلامی، صص 27- 43.
کاویانی، حسین و مهرانگیز پورناصح (1381) نقش کلمه در شکل‌گیری «ذهن فرمانبردار»: پدیده تلقین، نشریه تازه‌های علوم شناختی، سال چهارم، شماره 3، صص 27- 35.
کاویانی، محمد (1397) ناخودآگاه از دیدگاه متون دینی.
قابل دسترس در http://drkavyani.
com کرس‌ول، جان دبلیو (1396) طرح پژوهشی؛ رویکردهای کمّی، کیفی و ترکیبی.
تهران، جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبایی.
کرمونا، متیو و دیگران (1390) ارزش طراحی شهری: رویکردی اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به طراحی شهری، ترجمه رضا بصیری مژدهی و حمیده فرهمندیان، تهران، هله/ طحان.
کزازی، میرجلال الدین و پرویز لکزائیان فکور (1394) مقایسه دیدگاه¬های مشترک کزازی و یونگ (خودآگاه، ناخودآگاه).
جیرفت، فصلنامه مطالعه ادبیات تطبیقی، سال نهم، شماره 34.
کلانتری، عبدالحسین و پیام روشن‌فکر و جلوه جواهری (1390) آثار و پیامدهای طلاق، مرور نظام‌مند تحقیقات انجام شده در ایران با تأکید بر ملاحظات جنسی (1390-1376)، زن در توسعه و سیاست، دوره 9، شماره 3، صص 111-131.
گِل، یان (1392) شهر انسانی، ترجمه علی غفاری و لیلا غفاری، تهران، علم معمار.
لینچ، کوین (1383) سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، تهران، دانشگاه تهران.
ماتین، کلیف و شرلی، پیتر (1387) طراحی فضاهای شهری؛ با محوریت توسعه پایدار، ترجمه نارسیس سهرابی ملا یوسف.
تهران، ثامن الحجج.
محرمی، فریده و بابک عباسی (1393) دانشنامۀ جهان اسلام، جلد هجدهم، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی.
مصباحی جمشید، پرستو (1398) بررسی امکان تربیت دینی بر مبنای نظریه عقلانیت وحیانی با تکیه بر نظریات علامه جوادی آملی، تهران، دو فصلنامه علمی و پژوهشی اخلاق وحیانی، شماره دوم (شماره پیاپی 16).
مصطفوی، حسن (1368) التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مظفر و همکاران (1398) اولویت بندی راهبردهای پایداری حیات و سرزندگی در محله با رویکرد اسلامی، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، سال هفتم، شماره 23، صص 69- 85.
مطهری، مرتضی (1371) مسئله شناخت، تهران، صدرا.
منصورزاده، زهرا و مهدی اکبرنژاد (1394) القاء و تلقین، به عنوان یکی از روش¬های تربیتی در قرآن از نگاه مفسران، ساری، دوفصلنامه الاهیات قرآنی، سال سوم، شماره 5.
موسوی، سید نقی (1392) تحلیل مفهوم تلقین در تربیت دینی، فصلنامه نوآوری¬های آموزشی، شماره 47، صص 44-66.
نقی‌زاده، رضا و دیگران (1393) فراترکیب مدل‌های نوآوری منطقه‌ای؛ مروری بر سال‌های 2013-1990، فصلنامۀ مدیریت نوآوری، سال سوم، شمارۀ 4، صص 25-56.
نقی‌زاده، محمد و نجفی، مریم (1395) اصول شهرسازی ایرانی- بر اساس «صد میدان خواجه عبدالله انصاری»، تهران، هویت شهر، شماره 33، صص 37-48.
یونگ، کارل گوستاو (1374) ترجمه پرویز امیدوار، ماهیت روان و انرژی آن، تهران، بهجت.
Alalhesabi, M., Kheiruddin, R., & sarafraz, V. (2022) The Impact of the Islamic Worldview on the Position of the Mosque as an Urban Space and the Role of the Mosque as an Essential Pillar in the Islamic City in Economy, Culture and Security(Case study: Dezful city). Geography (Regional Planning), 12(48), 43-63. (Full Text in Persain).
Botteldooren, Dick, and Bert De Coensel (2009) “Informational Masking and Attention Focussing on Environmental Sound.” NAG/DAGA, Proceedings, edited by Marinus M Boone, NAG ; DEGA, pp. 399–402.
Botteldooren, D., Coensel, B. (2009) The Role of Saliency, Attention and Source Identification in Soundscape Research, Canada, Belgium.
Brown, L. (2010) Acoustic Design of Outdoor Space, Designing Soundscape for Sustainable Urban Development Conference, Stockholm, Sweden.
Forouhar, A. & Kheyroddin, R. (2016) The impact of commercialization on the spatial quality of residential neighbourhoods: evidence from Nasr neighbourhood of Tehran, Geographical Planning of Space, Vol. 6 (20), 63-84, (Full text in Persain).
Kheyroddin, R. & Hedayatifard, M. (2017) a, Social segregation to exclusive public shoreline access: Coastal gated communities on the middle shoreline of the Caspian Sea in northern Iran, Journal of Urban Planning and Development, 143 (3), 05017006.
Kheyroddin R., Hedayatifard M., (2017) b, “The production of exclusive spaces in coastal pre-urban areas: Causes and motivations: Middle shoreline of Caspian Sea in north of Iran”, Journal of Coastal Conservation, Volume 21, Issue 3, Pp: 333-341.
Khorsand, Ramin & Alalhesabi, Mehran & Kheyroddin, Reza (2020) Redefining the concept of the 24-hour city and city nightlife for holy cities, with the use of Islamic instructions: A Case study of the holy city of Karbala, IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 671 (1), 012116.
Newell, William. (2007) Decision Making in Interdisciplinary Studies, in Handbook of Decision Making (pp.245-264), Taylor & Francis Group.
Pijanowski, B.C., Villanueva-Rivera, L.J., Dumyahn, SL., Farina. A., Krause, B.L., Napoletano. B.M., Gage, Stuart H. & Pieretti, N. (2011) Soundscape Ecology: the science of sound in the landscape. Bioscience, 61(3): 203-216.
Sarafraz, V. & kheyroddin, R., & alalhesabi, M. (2022) Explaining the role of the mosque in the cohesion of the physical-spatial structure of the neighborhood. Political Sociology of Iran, 5(1), 139-177. (Full Text in Persain).
Thiessen, Elmer J. (1993) Initiation, Introdoction and Education, Canadian Journal of Education 10:3.
www.britannica.com.
www.dictionary.cambridge.org.
www.merriam-webster.com.