تحلیل تطبیقی دگردیسی فرم در مساجد فاقد شبستان دوره صفوی و معاصر ایران (موردپژوهی: مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد الغدیر تهران)
محورهای موضوعی : معماری اسلامی
علی مشهدی
1
(استادیار گروه معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران)
محمدرضا نامداری
2
(استادیار گروه معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران)
کلید واژه: تحلیل تطبیقی, دگردیسی, فرم, مسجد شیخ لطف الله, مسجد الغدیر تهران.,
چکیده مقاله :
دگردیسی فرم در معماری در یک خط سیر تاریخی، معلول عوامل بیشماری بوده است که در برخی شرایط منجر به تغییر اصول و شاخص‌ها شده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی عوامل و ابعاد دگردیسی‌های رخ داده در مساجد فاقد شبستان دوره صفوی و معاصر ایران از طریق تحلیل قیاسی فرم مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و مسجد الغدیر تهران است. فرضیه‌های مطرح در نیل به این هدف این است که مسجد الغدیر تهران و مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به لحاظ ساختار فرمی به یکدیگر شبیه هستند و دگردیسی فرمی رخ داده در قالب برخی شاخص‌های کالبدی و فضایی می‌باشد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل استدلال منطقی و قیاسی به بررسی عوامل دگردیسی که در لایه‌های آشکار و پنهان در شکل‌گیری این دو اثر نقش داشته‌اند، پرداخته است. نتایج پژوهش حاکی از این است که اصول دگردیسی در فرم مسجد شیخ لطف الله به واسطه شاخص هندسه فضایی از طریق چرخش و تغییر جهت و حرکت انتقالی توسط عناصر سازه‌ای و کالبدی، دیوارهای خارجی و اتصال‌‌دهنده فضاهای داخلی به وقوع پیوسته است، این در حالی است که در مسجد الغدیر تهران که در دوره معاصر بنا شده است، اصول دگردیسی نه تنها با چرخش فرمی بلکه با نادیده‌گرفتن و حذف عناصر و المان‌های شاخص مسجد از جمله گنبد و مناره صورت گرفته است. ضمن آنکه فرم مستطیل شکل فضای زیر گنبد و فرم هرمی گنبد نیز از دیگر عوامل دگردیسی است.
The transformation of form in architecture in a historical trajectory has been the result of countless factors that have led to the change of principles and indicators in some situations. The purpose of the present research is to investigate the factors and dimensions of the transformations that occurred in mosques without naves during the Safavid and contemporary periods of Iran through a comparative analysis of the form of Sheikh Lotfollah Mosque in Isfahan and Al-Ghadir Mosque in Tehran. The hypotheses proposed to achieve this goal are that the mosque of Al-Ghadir in Tehran and the mosque of Sheikh Lotfollah in Isfahan are similar to each other in terms of formal structure, and the metamorphosis of the form occurred in the form of some physical and spatial indicators. The current research has investigated the metamorphosis factors that have played a role in the formation of these two works in the visible and hidden layers using descriptive and inductive analysis method. The results of the research indicate that the principles of transformation in the form of Sheikh Lotfollah Mosque have taken place due to the index of spatial geometry through rotation and change of direction and translational movement by structural and physical elements, external walls and connecting internal spaces. that in the Al-Ghadir Mosque of Tehran, which was built in the contemporary period, the principles of transformation have taken place not only by changing the form, but also by ignoring and removing the prominent elements of the mosque, including the dome and the minaret. In addition, the rectangular shape of the space under the dome and the pyramid shape of the dome are also other factors of metamorphosis.
اعراب اویسی، جلال (1396) چهار پایه طراحی معماری، تهران، ره شهر.
بذرافکن، کاوه (1391) ضرورت روش در طراحی، دو ماهنامه معمار، شماره 72.
بنی اسد، حمید و دوگانی، وحید (1396) بررسی مقدماتی بر روش‌های طراحی، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساخت‌های شهری، تبریز.
ديباج، سيدموسي (1391) ماهيت معماري، تهران، دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي.
سامه، رضا (1392) معماري و كيفيت زندگي انسان، رسالة دكتري معماري، تهران، پرديس هنرهاي زيبا دانشگاه تهران.
طاهرسیما، سارا و هما ایرانی بهبهانی و کاوه بذرافکن (1394) تبیین نقش آموزشی فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر (نمونه‌های موردی: مدرسه‌های چهارباغ، دارالفنون و البرز)، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، سال سوم، شماره 6.
علی پور، لیلا و محسن فیضی و اصغر محمد مرادی و غلامرضا اکرمی (1395) برداشت صحیح از نمونه‌ها در ایده پردازی، فصلنامه معماری و شهرسازی، دوره 21، شماره 3.
قدس، حسین و علی اصغرزاده (1392) معماری مبتنی بر بوم- استفاده از مدل‌های شناختی لایه‌ای در روند طراحی پارامتریک (نمونه موردی: سایت در کویر مرنجاب)، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 144.
گروت، ليندا و وانگ، ديويد (1384) روش‌هاي تحقيق در معماري، ترجمه عليرضا عيني‌فر، دانشگاه تهران.
لاوسن، برايان (1384) طراحان چگونه مي‌انديشند، ابهام‌زدايي از فرآيند طراحي، ترجمه حميد نديمي، تهران، دانشگاه شهيد بهشتي.
لنگ، جان (1381) آفرينش نظريه معماري، نقش علوم رفتاري در طراحي محيط، ترجمه عليرضا عيني‌فر، دانشگاه تهران.
لبیب زاده، راضیه و مهدی حمزه‌نژاد و محمدعلی خان محمدی (1396) ارزیابی مدل‌های تبیین‌گر طراحی معماری به منظور ارتقاء جایگاه محتوا در آنها، فصلنامه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 14.
لیلیان، محمدرضا و مهدیه عابدی و پرهام بقایی و مریم بهرامی (1396) نظریه‌ها و روش‌های طراحی معماری، تهران، آزادپیما.
محمودی کامل آباد، مهدی و مهری محمدیان (1395) دگردیسی نور روز در معماری ایرانی، سومین همایش و نمایشگاه بین‌المللی روشنایی و نورپردازی ایران، تهران.
مهدوی نژاد، محمدجواد و محمد مشایخی و منیره بهرامی (1393) الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر، فصلنامه قطب علمی معماری اسلامی، شماره پنجم، سال دوم.
نقي زاده، محمد و بهناز امين‌زاده (1395) مدخلي بر تبيين معناي معماري، مقاله در دوفصلنامة مدرس هنر، تهران، دانشگاه تربيت مدرس.
وفامهر، محسن و مسعود شمس و علی گرشاسبی (1390) معماری ژنتیکی، الگوبرداری از فرایند تکامل زیستی، دومین کنفرانس بین‌المللی معماری و سازه.
Asefi, Maziar (2012) Transformation and movement in architecture: the marriage among art, engineering and technology, Procedia- Social and Behavioral Sciences 51 (2012) 1005-1010.
Bax MF. Th (1989) Structuring Architectural Design Processes, in Newcastle University, Open House International, Housing- Design- Development; Theories, Tools and Practice, ISSN 0168-2601, Vol. 14, No. 3.
Broom, J (2015) Mass Housing Cannot Be Sustained, Blundel P. NO, 13.
De Marco Werner, C (2013) Transformable and transportable architecture: analysis of buildings components and strategies for project design, Master Thesis, Barcelona: Universidad Politécnica de Cataluña.
Devido, A (2002) Design, Architectural Press, Boston.
Durmus, Serap (2012) Change and Transformation in Architecture: On the Concept of Zeitgeist, Karadeniz Technical University.
Durmus, Serap (2012) Change and Transformation in Architecture: On the Concept of Zeitgeist, Karadeniz Technical University.
Guilford J. P (1959) Three Faces of Intellect, American Psychologist, Vol.
14, pp.
469-479 Jones, J (2016) Design Methods, London, John Wilay and Sons.
Lawson BR. (1994) Design in Mind, Oxford, Butterworth Architecture.
Lawson BR. (1990) How Designers Think? The Design Process Demystified, 2nd ed, London, Butterworth Architecture.
Lazović, Z. (1988) Prototip i njegov značaj u arhitektonskom projektovanju, IMS`88-teh¬nologija projektovanja i građenja, Beograd: IMS SR Srbije, str. 129-158.
Leitner, M. &Innella, G. &Yauner, F. (2013) Different Perceptions of the Design Process in the Context of Design Art. Design Studies. NO, 34.
Meyer, Kirk. (2010) The Outdoor Classroom: A Jewel in the Crown of Public Education, Minneapolis, Design Share, NO, 4.
Otto, K.&Lisney, J.S.& Linden, A.(2014) Fundamental Studies in Design by Analogy: A Focus on Domain- Knowledge Experts and Applications to Transacional Design Problems, Design Studies, NO, 35.
Ozkan, O.&Dogan, F.(2013) Cognitive Strategies of Analogical Reasoning in Design: Differences Between Expert and Novice Designers, Design Studies, NO, 34.
Singh, V.et al.(2009) Innovations in Design Through Transformation: A Fundamental Study of Transformation Principles.Journal of Mechanical Design Vol.
131, NY: American Society of Mechanical Engineers (ASME).
Tsenn, J.&Atilola, O.& McAdams, D.A.& Linsey, J.(2014) The Effects of Time and Incubation on Design Concept Generation, Design Studies, NO, 35.
Tunner, C.& Kenneth, K.(2000) The Influence of School Architecture on Academic Archivement, Journal of Educational Administrations, NO, 38.