چارچوب فرآیند ادراکی متعالیه به منظور ادراک کیفیت زیبایی‌شناسی فضا (برهمگذاری دیدگاه علوم جدید و حکمت متعالیه)
محورهای موضوعی : جایگاه حکمت علمی اسلام در خلق آثار شهرسازی و معماری
سارا دانشمند
1
(استادیار گروه معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران )
کاوه فتاحی
2
(استادیار بخش معماری، دانشگاه شیراز، شیراز)
کلید واژه: کیفیت زیبایی‌شناسی فضا, اتمسفر, الگوی زیبایی‌شناسی ادراک, حکمت متعالیه ملاصدرا, فرآیند ادراکی متعالیه,
چکیده مقاله :
در حوزه هنر و معماری، کیفیت زیبایی‌شناسی به عنوان یکی از انواع کیفیت ها، در تحقیقات قدیم و جدید مورد توجه بوده است. هرچند امروزه در مطالعات شهرسازی و معماری در مورد شناخت کیفیت زیبایی‌شناسی فضا و چگونگی ادراک آن با استفاده از عبارت اتمسفر، تلاش هایی انجام گرفته است اما در متون حکما و فلاسفه اسلامی رساله جداگانه‌ای در این باب نوشته نشده و محققین در متون قدیم و جدید از عبارات متعدد و گاه ناهمخوان بهره گرفته‌اند. همچنین در بیان فرآیندهای ادراکی آن نیز اتفاق نظری صورت نگرفته است. از اینرو پژوهش با تکمیل مراحل و عبارات به کار رفته در علوم جدید با کمک حکمت متعالیه ملاصدرا، به معرفی چهارچوب فرآیند ادراکی متعالیه و بیان جزییات آن می‌پردازد. مطالعه به روش توصیفی- تحلیلی، در ابتدا به توصیف دیدگاه سه نسل از نظریه پردازان و در ادامه به تحلیل آنها و در نهایت به برهمگذاری دیدگاه محققین جدید و حکمت متعالیه ملاصدرا می‌پردازد تا چهارچوب ابتکاری جامعی که در برگیرنده تمامی دیدگاه هاست ارائه دهد. نتایج کار شامل شناسایی 5 عمق برای فرآیند ادراکی، ارائه یک الگوی سه گانه برای بیان کیفیت فرآیند ادراکی با عبارات به کار رفته محققین پیشین و نیز استخراج چهارچوب فرآیند ادراکی متعالیه است. این چهارچوب قابلیت تحقیق در زمینه بین رشته‌ای را افزایش می‌دهد و از آنجا که دامنه لغات برای ارتباط دهی علوم مختلف گسترده است، بستری برای هماهنگی فرآیندهای ادراکی از دیدگاه علوم مختلف ایجاد می‌کند
In the field of art and architecture, aesthetic quality as one of the types of qualities has been considered in old and new researches. Although today, in the studies of urban planning and architecture, efforts have been made to understand the aesthetic quality of space and how to perceive it using the term atmosphere, but in the texts of Islamic sages and philosophers, no separate treatise has been written on this topic, and researchers in the old texts and the new ones have used many and sometimes inconsistent expressions. Also, no consensus has been reached in expressing its perceptual processes. Therefore, the research introduces the framework of transcendent perceptual process and its details, by correlating the expressions used in modern sciences and Islamic sciences with the help of Mullah Sadra's Transcendent Theosophy. The descriptive-analytical study first describes the viewpoints of three generations of theorists, then analyses them, and finally combines the viewpoints of new researchers and the Transcendent Theosophy to provide a comprehensive innovative framework. The results of the work include the identification of 5 depths for the perceptual process, providing a triple model to express the quality of the perceptual process with the terms used by previous scholars, and also extracting the framework of the transcendent perceptual process. This framework increases the ability of research in the interdisciplinary field, and where the range of words for communicating different sciences is wide, it creates a platform for the coordination of perceptual processes from the perspective of different sciences.
اشتگ، لیندا و اگنس ون دن برگ و جودی دگروت (2012) مفاهیم پایه در روانشناسی محیطی، ترجمه سپیده برزگر، آناهیتا شهپری، فکر نو.
ادلمن، جرالد (1387) زبان و آگاهی، ترجمه رضا نیلی پور، تهران، نیلوفر.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1973) حس وحدت: سنت تصوف در معماری ایرانی، ترجمه ونداد جلیلی، 1391، موسسه علم معمار رویال.
الکساندر، کریستوفر (1977) زبان الگو: شهرها، ترجمه رضا کربلایی نوری، 1387، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
پالاسما، یوهانی (2005) چشمان پوست با مقدمه‌ای تحلیلی بر فلسفه موریس مرلوپونتی و معماری، ترجمه علیرضا فخر کننده و سارا گلمکانی، 1398، تهران، چاپ چهارم، زمستان، چشمه.
تابعی، ضیاء الدین (1399) «نگاهی آینده پژوهانه به تحول و تعالی دانش سلامت»، ارائه پاورپوینت.
حسن زاده آملی، حسن (۱۳۷9) هزار و یک کلمه، ۷ ج، قم- ایران، بوستان کتاب قم.
دانشنامه نروتکچر، گروه نروتکچر، آزمایشگاه تخصصی (تک- لب) دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز.
راپاپورت، آموس (1990) معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیر کلامی، ترجمه فرح حبیب، 1392، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
زومتور، پیتر (2006) اتمسفر، ترجمه ع. اکبری، 1394، تهران، پرهام نقش.
سامه، رضا (1397) «تأملی بر مفهوم کیفیت در معماری»، فصلنامه اندیشه معماری، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان، 64-44.
سیلی، ویلیام و ج. آنجان چترجی و ج. گابریل استار و آرکادی پلوتنیتسکی و کاترین ز. الگین (2014) زیبایی‌شناسی تجربی، عصب زیبایی‌شناسی، علم، در دانشنامه زیبایی‌شناسی اکسفورد، ترجمه امیر عباس زارعی، تهران، فرهنگستان هنر.
شاهچراغی، آزاده و علیرضا بندرآباد (1399) محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیط در معماری و شهرسازی، سازمان جهاد دانشگاهی تهران، چاپ چهارم، پاییز.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1378) الاسفار الاربعه، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مولی.
گلکار، کوروش (1387) «محیط بصري شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار»، علوم محیطی، (4)5، تابستان، 95-114.
لاکست، ژان (2004) فلسفه هنر، ترجمه محمد رضا ابوالقاسمی، 1392، ماهی.
لیمن، الیور (2004) درآمدی بر زیبایی‌شناسی اسلامی، ترجمه محمد رضا ابوالقاسمی، 1393، ماهی.
نصر، سید حسین (1389) هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران، حکمت.
نوربرگ شولتز، کریستیان (1984) مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی، ترجمه محمودامیر یاراحمدی، 1381، تهران، آگه.
Antonovsky, A. (1996) The salutogenic model as a theory to guide health promotion. Health Promotion International, 11 (1). Baars, Bernard j. ; Gage, Nicol M. (2013) Fundamentals of Cognitive Neuroscience: A beginners Guide, Elsevier Inc.
Bartlett, F.C. (1932) Remembering: A study in experimental and social psychology. Cambridge, England: Cambridge University Press.
Bohme, G. (2013) “The art of the stage set as a paradigm for an aesthetics of atmospheres”. International Journal of Sensory Environment, Architecture and Urban Space.
Chatterjee, A. (2014) The aesthetic brain: How we evolved to desire beauty and enjoy art. New York: Oxford University Press. Dittmar, H. (2004) “Are you what you have?” The psychologist, 17 (4), 206-210.
Encyclopedia of the Sciences of Learning (2011) Perception in: Seel, Norbert M. (Eds.) Springer US. Page 2576.
Fogg, B. J. (2003) Persuasive technology: Using computers to change what we think and do. San Francisco: Morgan Kaufman. Gibson, J. (1979) An Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Miffin.
Ham, J., Midden, C., & Beute, F (2009) “Can ambient persuasive technology persuade unconsciously? Using subliminal feedback to influence energy consumption ratings of household appliances”. Conference proceedings of persuasive 2009. Claremont, USA. (pp. article no. 29).
Hillier, Bill, Hanson, Julienne (1989) The social logic of space. Cambridge University Press.
Kaplan, S. (1995) “The restorative benefits of nature: Towards an integrative framework”. Journal of environmental psychology, 15. 169-182.
Lindenberg, S., & Steg, L. (2007) “Normative, gain and hedonic goal frames guiding environmental behavior”. Journal of Social Issues, 65 (1), 117-137.
Mehrabian, A., & Russell, J. A. (1974) An approach to environmental psychology: the MIT Press.
Pan, Xiaoshan; Han, Chuck; Law, Kincho H. (2006) “A Computational Framework to Simulate Human and Behaviors for Egress Analysis”, ICCCB, egress publications. http://eil.stanford.edu/egress/publications/ICCCB_paper.pdf.
Reed, H., English, B. (2000) The Intuitive Heart: How to Trust Your Intuition for Guidance and Healing, Are Pr Publication. Russell, J. A. (1980) “A circumplex model of affect”. Journal of personality and social psychology, 39 (6), 1161.
Russell, J. A., & Pratt, G. (1980) “A description of the affective quality attributed to environments”. Journal of personality and social psychology, 38 (2), 311.
Ulrich, R.S., Simons, R. F., Losito, B. D., Fiorito, E., Miles, M. A., & Zelson, M. (1991) “Stress recovery during exposure to natural and urban environments”. Journal of environmental psychology, 11 (3), 201-230.
van der Voordt, D., & van Wegen, H. (2005) Architecture in Use (1st Ed.) Routledge. https://doi.org/10.4324/9780080490472. Wigley, M. (1998) “The Architecture of Atmosphere”. Daidalos 68, 18-26.
Wilson, E.O. (1984) Biophilia. Cambridge. MA: Harvard University Press.
https://www.6seconds.org/2017/05/15/emotion-feeling-mood.
https://www.slideshare.net/MeghanFraley/what-is-psychology-an-introduction.