خوانش مؤلفه‌های حیات بخش از بازخوانی حیاط خانه‌های سنتی یزد
محورهای موضوعی : بافت تاریخی شهرهای تاریخی ایران
سید محمد کاظمی
1
(دانش آموخته دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد)
حسین مهدوی پور
2
(استادیار معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد، یزد)
سید علی اکبر کوشش گران
3
(استادیار معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد، یزد، ایران )
کلید واژه: حیات, مراتب معماری, مؤلفه‌های کالبدی حیات, مسکن دوره قاجار, حیاط,
چکیده مقاله :
حیات یکی از مقولات معتبر در معماری می‌باشد. علی‌رغم آنکه برخی از صاحبنظران در دوره معاصر به موضوع حیات و مؤلفه‌های مؤثر در شکل-گیری آن به عنوان کیفیت خاص توجه کرده اند، اما در معماری این دوره کمتر شاهد حضور مؤلفه های حیات‌مند در ساخته ها هستیم. این در حالی است که در معماری دوره های قبل از مدرن، این ویژگی قابل دریافت بوده به طوری که مراتبی از کیفیت را نیز ایجاد نموده است. در معماری دوره قبل از مدرن و از میان بناهای ساخته شده، خانه، واجد ارزش بیشتری است. در همین رابطه با رجوع به خانه های دوره سنت، حیاط یکی از فضاهای مهم محسوب می شود که کانون توجه بوده و ارزش فضاهای خانه نیز تا حدی مرتبط با آن می‌باشد. بنابراین مسئله اصلی تحقیق این است که؛ مؤلفه‌های کیفی حیات‌مند در معماری دوره قاجار یزد چیست؟ برای نزدیک شدن به مرتبه‌ای از حیات جسمی و روحی در خانه های دوره معاصر، شناخت مؤلفه ها و امکان کاربست آن ها هدف اصلی این رساله است. روش تحقیق کیفی، از جمله روش‌هایی‌ست که امکان دستیابی به نتایج قابل اتکا را در این تحقیق فراهم می‌سازد. از همین رو بر مبنای روش داده بنیاد و تحقیق میدانی به معرفی مؤلفه های استخراجی خواهیم پرداخت. برای این منظور با انتخاب نمونه هایی از خانه های دوره قاجار یزد که به نظر می آید این کیفیت در آنها حضور دارد، تلاش شده است مؤلفه‌هایی که موجب ایجاد یا تقویت حیات در معماری می شود، شناسایی شود. نتایج تحقیق حکایت از آن می کند که مؤلفه های احصاء شده، علاوه بر اینکه دارای تنوع و گونه گونی هستند از یک مراتب معنایی نیز پیروی می کنند، به طوری که این مراتب قرابت نزدیک با استعدادهای سرزمینی و مهارت های دانشی و بینشی معمار دارند. همچنین مؤلفه هایی که توسط برخی نظریه پردازان معماری از جمله الکساندر تبیین شده، قابل اثبات در معماری خانه های دوره ی قاجار یزد نیز بوده و از اعتبار نسبی برخوردارند.
Life is one of the valid categories in architecture. In spite, the fact that some experts in the contemporary period have paid attention to the issue of life and the effective components in its formation as a special quality, but in architecture of this period, one rarely sees the presence of vital components in the constructions. This is despite the fact that in the architecture of the pre-modern periods, these features can be received so that it creates a level of quality. In the architecture of the pre-modern period the house has more value among the buildings built. In these houses, the courtyard is one of the important spaces as the focal attention and through this the dignity of all the house spaces originates from it. Therefore, the main research problem is that; What are the vital quality components in Qajar architecture of Yazd? In order to approach a level of physical and mental life in the houses of the contemporary period, knowing the components and the possibility of their application is the main goal of this article. Qualitative research method is among the methods that provide the possibility of obtaining reliable results in this research. Therefore, based on the foundation data method and field research, we will introduce extractive components. For this purpose, by selecting examples of houses of the Qajar period in Yazd, which seem to have this quality, an attempt has been made to identify the components that create or strengthen vitality in architecture. The research results indicate that the evaluated components, in addition to having diversity, also follow a semantic level, so that these levels are closely related to the territorial talents and knowledge skills and architect vision. Also, the components explained by some architectural theorists, including Alexander, can be proven in the architecture of Qajar period houses in Yazd and have relative validity.
الکساندر، کریستفر (1381) معماری و رازجاودانگی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی ، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
الکساندر، کریستفر (1394) سرشت نظم، ترجمه سیروس صبری، تهران، جلد اول، ویراست دوم، پرهام.
اخوت، حانیه سادات (1392) بازشناسی هویت دینی در مسکن سنتی (نمونه موردی: شهر یزد)، رساله دکتری معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
اسلام¬پور شیما، میرلوحی، سعید و سوزان حبیب (1400) در جست¬ و جوی معنای خانه؛ تبیین مؤلفه¬های کالبدی تجلی بخش معنا با استفاده از مفاهیم نظری پدیدارشناسی، نشریه علمی باغ نظر، 18(105)، صص 79-92.
استراوس، انسلم و جولیت کوربین (1395) مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه¬ای، ترجمه ابراهیم افشار، چاپ پنجم، تهران، نشرنی.
بهشتی، سید محمد (1387) خانه چیست، مجموعه گفتارها درباره خانه، همایش مرکز رویدادهای معماری ایران، صص1-5.
بهشتی، سید محمد (1370) معماری چیست، انجمن مفاخر معماری ایران، صص1-9 (http://ammi.
ir) پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیپس (1387) سیری در هنر ایران، ویرایش: سیروس پرهام، جلد سوم(متن)، جلد سوم، تهران.
پاپلی یزدی، محمد حسین (1388) شازده حمام، جلد اول و دوم، مشهد، پاپلی.
حاجی قاسمی، کامبیز (1383) گنجنامه، دفتر چهارم خانه های یزد ، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
حنیف، احسان (1397) مفهوم سکونت و تأثیر آن بر حیاط خانه¬های ایرانی، فصلنامه اندیشه معماری، دانشگاه بین¬المللی امام خمینی قزوین، سال دوم، شماره چهارم، صص31-44.
رپوپورت، ایماس (۱۳۸۲) خاستگاه¬های فرهنگی معماری، ترجمه صدف آل رسول و افرا بانک، فصلنامه خیال، شماره ۸ ، فرهنگستان هنر، صص97-56.
سالینگروس، نیکوس (1393) ضد معماری و واسازی، ترجمه زهیر متکی و همکاران، تهران، سروش دانش.
سلیمانی، مریم و مندگاری، کاظم (1394) بازشناسی اصول خانه¬های سنتی یزد در پاسخگویی به نیازهای اساسی روانشناختی؛ براساس تئوری برخاسته از زمینه، نشریه هنرهای زیبا، دوره 20، شماره 4، صص109-99.
سیروس صبری، رضا و اکبری، علی(1392) مفهوم نظم کریستفر الکساندر و علم جدید، فصلنامه علمی پژوهشی صفه، شماره 61، دانشگاه شهید بهشتی، صص41-31.
شولتز، کریستین نوربرگ (1381) مفهوم سکونت (به سوی معماری تمثیلی)، ترجمه محمود امیر یاراحمدی، چاپ چهارم، تهران، اگه.
صافیان، محمدجواد و همکاران (1390) بررسی پدیدارشناسی هرمنوتیک نسبت مکان با هنر معماری، نشریه پژوهش¬های فلسفی دانشگاه تبریز، سال چهارم، شماره 8، صص93-129.
صنعتی، سیده (1385) تأملی بر مقام حقیقی حیاط در معماری، پایان¬نامه ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد، ایران.
قاسمی سیچانی، مریم و غلامحسین معماریان (1389) گونه¬شناسی خانه دوره قاجار در اصفهان، نشریه هویت شهر، سال پنجم، شماره 7، صص 94-87 .
کیانی، مصطفی (1383) معماری دوره پهلوی اول، دگرگونی¬ها اندیشه¬ها، پیدایش و شکل¬گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
کاتب، فاطمه (1384) معماری خانه¬های ایران ، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
گروت، لیندا و دیوید وانگ (1388) روش¬های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی¬فر، چاپ سوم ، تهران، دانشگاه تهران.
معماریان، غلامحسین (1385) آشنایی با معماری مسکونی ایران (گونه شناسی درونگرا) ، تهران، سروش دانش.
مهاجری، ناهید و شیوا قمی (۱۳۸۷) رویکردی تحلیلی برنظریه های کریستوفر الکساندر، نشریه هویت شهر، سال دوم، شماره ۲، صص۴۵-۵۶.
نوایی، کامبیز و کامبیز حاجی قاسمی (۱۳۹۰) خشت و خیال ، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
نایبی، فرشته (1381) حیات در حیاط: حیاط در خانه های سنتی ایران، تهران، نزهت.
نصر، طاهره (1393) واکاوی معنای هویت در سنجش پارادایم (تحلیل جایگاه هویت بخشی در بافت شهر)، فصلنامه هویت شهر، سال هجدهم، شماره هشتم، صص13-26.
نیکولائید، کیمون (1362) تکنیک و روش طراحی، مترجم: ع. شروه، تهران، بهار.
هیدگر، مارتین (1379) سرآغاز کار هنری، ترجمه پرویز ضیاء شهابی، هرمس.
یونگ، کارل گوستاو (1377) انسان و سمبولهایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران، جامی.
Eliade, Mircea (1991) The Myth of the Eternal Return, tr., W. R. Trask (Princeton, NJ: Princeton University Press.
Le Corbusier (1986) Towards a new architecture, New York: Dover Publication.