نقش پذیری گردشگری مذهبی در نظام برنامه‌ریزی شهر قم
محورهای موضوعی : شاخص‌های شهر ایرانی اسلامی
اسماعیل علی اکبری
1
(استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
سیدمهدی موسی کاظمی
2
(دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
علی نجات ترکمان
3
(دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
کلید واژه: گردشگری‌مذهبی, برنامه‌ریزی‌شهری, توسعه شهری, شهر قم,
چکیده مقاله :
گردشگری مذهبی نوعی از گردشگری است که شرکت‌کنندگان در آن به دلایل مذهبی انگیزه می‌گیرند. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش پذیری گردشگری مذهبی در نظام برنامه‌ریزی شهر قم است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی توسعه‌ای و از نظر روش توصیفی- تحلیلی بوده است. داده‌های حاصل از پژوهش با روش اسنادی و میدانی مبتنی بر نظرات 35 نفر از خِبرگان و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخت جمع آوری گردید. یافته‌های پژوهش نشان داد؛ تا برنامه پنجم در هیچ سند یا برنامه بالادستی به طور مستقیم به گردشگری مذهبی اشاره‌ای نشده است. اولویت‌بندی مؤلفهها نشان داد، حرم حضرت معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران و اماکن مذهبی در توسعه کاربری‌های شهر قم مهمترین مؤلفهها شناخته شده و برنامه‌ریزان و مسئولین سطوح منطقه‌ای و برنامه‌ریزان سطح ملی و کلان پایین‌ترین رتبه را از نظر کارشناسان در بین مؤلفهها داشته‌اند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که توجه نظام برنامه‌ریزی به گردشگری مذهبی در شهر قم و کل کشور متوسط به پائین و کم است. بنابراین، گردشگری مذهبی به عنوان یک واقعیت اجتماعی و فرهنگی نقش اساسی در توسعه پایدار گردشگری شهر قم و کشور دارد و مجریان، برنامه‌ریزان و کنشگران با تهیه و اجرای برنامه‌های توسعه می‌توانند موجبات توسعۀ گردشگری مذهبی را در ابعاد مختلف آن فراهم آورند.
Religious tourism is a type of tourism in which participants are motivated by religious reasons. The aim of the research is to investigate the role of religious tourism in the planning system of Qom city. This research has been developed in terms of practical purpose and in terms of descriptive-analytical method. The data obtained from the research was collected by documentary and field method based on the opinions of 35 experts and using a researcher-made questionnaire. The research findings showed; Religious tourism is not directly mentioned in any document or development plan until the fifth plan. The prioritization of the components showed that the shrine of Hazrat Masoumeh (PBUH), the Jamkaran Mosque and religious places are known as the most important components in the development of the landuses of Qom city, and the planners and officials of the regional levels and the national and local level planners have the lowest rank among the components according to the experts. Also, the results of the research showed that the planning system's attention to religious tourism in Qom city and the whole country is moderate to low. Concluding, as a social and cultural reality, religious tourism plays an essential role in the sustainable development of Qom and the country's tourism, and executives, planners and activists can provide reasons for the development of religious tourism in its various dimensions by preparing and implementing development plans.
ابراهیم‌زاده، عیسی و شمس الله کاظمی‌زاد و محمد اسکندری‌ثانی (1390) برنامه‌ریزی استراتژیک توسعۀ گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی، مورد مطالعه: شهر قم، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 76، صص 41-115.
احمدی شاپورآبادی، محمدعلی و احمد سبزآبادي (1390) تحليلي بر ظرفيت هاي توسعة گردشگري مذهبي-فرهنگي كلان شهر قم، فصلنامة مطالعات ملي، 12 (2)، صص 112-83.
امینی، محمد تقی و محمد مهدي پرهیزگار و اصغر ابوالحسنی و صمد خباز باویل، (1399) طراحی مدل رفتاري توسعۀ صنعت گردشگري ایران، با محوریت جذب گردشگران خارجی، فصلنامه علمی پژوهشی برنامه‌ریزي و توسعه گردشگري، 9 (2).
بزازان، فاطمه و فهیمه آزاددانا (1397).
اثرات اقتصادی ورود گردشگران داخلی به قم (رویکرد داده ستانده دومنطقه‌ای)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 7 (25)، 24-8. doi: 10. 22080. jtpd. 2018. 199.
بزازان، فاطمه و مهناز اسماعیلی و فرشته فارسی (1399) اثرات اقتصادي ورود گردشگران داخلی به استان خراسان رضوي، فصلنامه علمی پژوهشنامه اقتصادی، 20 (76)، صص 80-55.
حسینی پور، سید احسان (1395) بررسی عوامل کشش و رانش مؤثر بر نیت سفر گردشگري مذهبی و نحوه تأثیر آنها (شهر قم)، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگري، 11 (36)، صص 124-109.
رهبر معظم انقلاب (1397) فراخوان برای تکمیل و ارتقاء الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت، دفتر رهبر انقلاب.
صادقی، علی و ولی اله نظری و محمد غلامی، و محمدامیر امراللهی (1401) تحلیل اثرات اقتصادی- اجتماعی گردشگری‌مذهبی در توسعۀ‌فضایی استان قم، دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، 10 (19)، صص 220-195.
ضیایی، محمود و داود عباسی کارجگان و غلامرضا کاظمیان و مهدی کروبی (1396) طراحی و تدوین الگوی سه بعدی مدیریت گردشگری شهر تهران، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، 12 ( 37)، صص 23-1.
عربشاهی، معصومه و امید بهبودی و روح اله شاه ابراهیمی (1395) شناسائی و رتبه بندي عوامل رفاهی موثر در گردشگري مذهبی در شهر مشهد مقدس با استفاده از تكنيكهاي تصميم گيري چند معياره ( (AHP، فصلنامه خراسان بزرگ، 7 (23)، صص 88-75.
فیروزجائیان، علي اصغر و ندا يوسفي و سيداحمد ميرمحمدتبار (1393) تحليل كاركردي گردشگري مذهبي در ايران (فراتحليلي از تحقيقات موجود)، مجلۀ برنامه‌ريزي و توسعه گردشگري، 3 (8)، صص 165-143.
مجلس شوراي اسلامی (1368) قانون پنج ساله برنامۀ اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوري اسلامی ایران، 1368- 1372.
مجلس شوراي اسلامی (1374) قانون پنج سالۀ برنامۀ دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوري اسلامی ایران، 1374-1378.
----------------- (1379) قانون پنج سالۀ برنامۀ سوم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوري اسلامی ایران، 1379-1383.
----------------- (1382) سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 .
----------------- (1384) قانون پنج سالۀ برنامۀ چهارم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوري اسلامی ایران، 1384-1388.
----------------- (1389) قانون برنامۀ پنج سالۀ پنجم توسعۀ جمهوري اسلامی ایران، 1394-1390.
----------------- (1395) قانون برنامۀ پنج سالۀ ششم توسعۀ جمهوري اسلامی ایران، 1400-1396.
مجلس شورای ملی، قانون برنامه اول تا برنامه پنجم توسعه قبل انقلاب.
موقرپاک، علی و فاطمه قربانی (1397) جایگاه گردشگري در امنیت ملی و روند توسعه کشورها (مطالعه موردي: کشور ایران)، فصلنامه فضای گردشگری، 7 (26).
مهدی زاده ملاباشی، تورج (1395) طراحی الگوی برنامه‌ریزی رسانه‌ای میتنی بر گردشگری مذهبی در ایران (مورد مطالعه آذربایجان)، رساله دکتری، دانشگاه بین المللی امام رضا علیه السلام، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه فرهنگ و ارتباطات. مشهد.
مهندسین مشاور شرق آیند (1393) مطالعه برنامه آمایش استان قم، سند نهایی برنامه آمایش استان قم، جلدهای 3 و 8 و 10و 18 و 27 و 33 و 35، معاونت برنامه‌ریزی و اشتغال، استانداری قم، آبان.
هادیانی، زهره و محسن احدنژاد روشنی و شمس الله کاظمی زاد (1389) بررسی اثرات اقتصادی گردشگری در شهرهای مذهبی، موردشناسی: کلان شهر قم، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان، ایران.
هیأت دولت جمهوری اسلامی ایران (1399) سند راهبردی توسعه گردشگری.
Božic, Sanja; Spasojević, Bojana; Vujičić, Miroslav D.; and Stamenkovic, Igor (2016) "Exploring The Motives Of Religious Travel By Applying The AHP Method – The Case Study Of Monastery Vujan (Serbia) International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage, 4 (4): 1-17.
Collins-Kreiner, Noga (1999). Pilgrimage Holy Sites: A Classification of Jewish Holy Sites in Israel. Journal of Cultural Geography, 18 (2): 57–78. doi:10.1080.08873639909478304.
Conference proceedings, 9th Advances in Hospitality and Tourism Marketing and Management (AHTMM) Conference, Portsmouth, UK.
Durán-Sánchez, Amador, José Álvarez-García, María De la Cruz Del Río-Rama, and Cristiana Oliveira. (2018). Religious Tourism and Pilgrimage: Bibliometric Overview, Religions, 9 (9): 249. https:.doi.org.10. 3390. rel9090249.
Fang, Wei-Ta (2020) Tourism in Emerging Economies: The Way We Green, Sustainable, and Healthy, Springer Nature Singapore Pte Ltd.
Hardan Suleiman, Jafar Subhi and Mohamed, Badaruddin (2011) Factors Impact on Religious Tourism Market: The Case of the Palestinian Territories, International Journal of Business and Management, 6 (7): 254-260.
Kartal, Burak; Tepeci, Mustafa and Atlı, Hakan (2015) Examining the religious tourism potential of Manisa Turkey with a marketing perspective, Tourism Review, 70 (3): 214 – 231.
Rinschede, Gisbert (1992) Forms of religious tourism, Annals of Tourism Research, 19 (1): 51-67.
Shinde, Kiran A. (2017) Planning for urbanization in religious tourism destinations: insights from Shirdi, India, Planning Practice and Research 32 (2): 132-151 Štefko, Róbert; Kiráľová, Alžbeta & Mudrík, Martin. (2015) Strategic Marketing Communication in Pilgrimage Tourism, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 175: 423 – 430.
Tala, Madalina Lavinia and Padurean, Ana Mihaela (2008) Dimensions of religious tourism. Amfiteatru Economic, 10 (Special 2): 242 - 253.
Vargas-Sánchez, Alfonso (2019) Halal tourism through the perspectives of the new generation in the UAE. 9th Adavances in Hospitality and Torism Marketing and Managment Conference. Conference Proceding.